Heima er bezt - 01.07.1988, Síða 24

Þegar vér göngum yfir gróið land, jafnvel þótt oss sýnist
það fáskrúðugt og eyðilegt, dettur fæstum af oss í hug hvað
það eiginlega sé, sem er undir fótum vorum. Jú, flestir
myndu segja sem svo, að vér gengjum á grasi, en gleymdum
því, að grasið vex upp úr jarðveginum, og án hans enginn
gróður. En hvað er þá jarðvegurinn? Flestir mundu svara
að það væri einhver steinmylsna, blönduð aðkomuefnum.
Vér tökum kannske moldarhnefa upp í hendurnar, og lát-
um moldina síðan renna gegnum greiparnar en erum þó
litlu nær. Vér finnum, að þetta eru að vísu mismunandi
gróf korn, annað sjáum vér ekki, og naumast dettur oss í
hug, að moldarhrúgan, sem rann gegnum greipar vorar sé
iðandi af lífi. En samt er það svo, að í moldinni býr lífríki,
fjölbreyttara og þéttara en þröngin á götum stórborganna.
Ef ekkert líf væri í jarðveginum væri hann einskis nýtur,
enginn raunveruleg mold, ekkert nema dauð steinmylsnan.
Það mætti jafnvel líkja honum við hús, sem byggt væri eftir
öllum kúnstarinnar reglum, en enginn stigi nokkru sinni
fæti sínum inn yfir þröskuldinn. Það væri dautt, einskis
nýtt. Þannig væri moldarlaus jarðvegur. Moldarmyndun
jarðvegsins er skilyrði þess, að grös og skógar, villt dýr og
búpeningur, og vér sjálf fáum lifað á jörðinni. í gróður-
moldinni, sem í fljótu bragði sýnist vera dauð mylsna er svo
morandi af lifandi verum, að í einum rúmmetra moldar eru
tugir ef ekki hundruð milljóna lífvera. Ef þessar lífverur
væru ekki til staðar sístarfandi, væri jarðvegurinn ófrjór.
Engin planta sprytti þar, og jörðin yrði lífvana.
Fjölbreytni lífsins í moldinni er óendanleg að kalla má, og
engin leið til að gera fulla grein fyrir henni í stuttu máli. En
unnt er í fáum dráttum að gefa nokkra hugmynd um þetta
lífríki, sem vér göngum daglega á. Eitt af því sem vert er að
taka fram er stærð tegundanna. Eftir stærðinni einni sam-
an, má skipa ríkinu niður í nokkra flokka, þótt fjölbreytnin
sé mikil innan hvers flokks. Fyrst verða fyrir þær tegundir,
sem ekki verða séðar nema í smásjá, og eru innan við 0.2
mm að stærð. Til þessa flokks heyra dýr, plöntur og
bakteríur, sem raunar eru taldar til plantna. Einnig er þar
aragrúi af veirum, sem svo eru smávaxnar að ekki verða
þær greindar í nokkurri venjulegri smásjá. Veirurnar eru
sníklar, sem ekki geta lifað, né dafnað utan þeirra frumna,
sem þær lifa í og sníkja sér fæðu úr. Bakteríurnar eru
langfjölskrúðugasti flokkurinn í lífríki moldarinnar. í einu
grammi af mold, getur verið allt að milljarði baktería, sem
svarar til þess að um 890 kg af bakteríum væru í meðal-
þykku moldarlagi á einum hektara lands. Hver einstök
tegund baktería lifir með sérstökum hætti, og fæða þeirra
er harla ólík, allt frá ólífrænum súrefnissamböndum til
lífrænna eggjahvítusambanda. En öllum þeim er það sam-
eiginlegt, að þær vinna að efnabreytingum í jarðveginum.
Má þar t.d. nefna köfnunarefnis- eða níturbakteríurnar,
sem breyta köfnunarefni jarðvegsins í efnasambönd, sem
rætur grænu plantnanna fá hagnýtt sér. Ef engar nítur-
bakteriur væru í moldinni væri öll hringrás efnanna í
moldinni rofin, og skiptir þar engu máli, hvort um væri að
ræða, nítur, kolefni eða súrefni.
Eiginlegir sveppir og geislasveppir, sem skyldir eru bæði
sveppum og bakteríum, lifa á dauðum líkömum dýra og
240 Heima er bezt