Heimir - 01.09.1907, Side 13

H E I M I R
85
enda. Varla komst nokkur hluti landsins hjá hörmungum þeim,
er fylgdu þessum langa og grimmilega ófriöi. Heil héruö lögö-
ust í eyði, og velmegandi borgum var sópað í burtu, verslun öll
» og viðskifti urðu að engu, trúarlíf og siðferði komust á afar-
lágt stig. I þessum hræðilega þrjátíuára ófriði misti Þýzkaland
helming íbúanna og tvo þriðju hluta þjcðarauðs síns. Þegar
stríöið var á enda, var alstaðar hungur, eyðilegging, eyrnd og
mannúðarleysi að finna. Hið eina góða, sem af ófriðnum
leiddi, var, aö hann kendi mönnum umburðarlyndi. Af hörm-
ungum þeim, sem bæði kaþólskir menn og mótmælendur liöu,
lærðu þeir, að þeir hlutu að lifa saman, hvorugir gátu eyðilagt
aðra; að reyna það var að eyðileggja sjálfa sig um leið. Það
umburðarlyndi var ógurlega dýru verði keypt, en máske hefðu
menn ekki getað lært að verða umburðarlyndir á neinn annan
hátt.
Afleiðingarnar af óförum Þýzkalands vöruðu heila öld.
Frelsi þess var farið. Landinu var skift sundur í mörg smá-
ríki, sem var stjórnað af haröstjórum. Lífsmagn landsins var
lamað. Hvað gat bjargað því?
Friörik mikli Prússa konungur var fyrstur til að koma á
stað voldugri endurreisn. Með sínum miklu afrekum skapaði
hann hjá þjóðinni nýja trú á sjálfa sig og land sitt. Menn byrj-
uðu aftur að standa á sínum eigin fótum. Nýir eldar andlegs
og siðferðislegs lífs byrjuðu að brenna. Með Klopstock, Wie-
land og Lessing byrjaði bókinentaleg endurvakning. Áhrif
Lessings voru ekki eingöngu bókmentalegs eölis. Hann átti
góðan þátt í því að færa trúarbrögðunum nýtt líf og gera þau
frjálsari. Sorgarleikur hans „Nathan der weise'' var máske hin
sterkasta vörn fyrir umburðarlyndi í trúmálum, sem nokkurn-
tíma hefir verið rituð. Kant kom fram á sjónarsviðið og próf-
aði heimspekina og trúarbrögðin á þann hátt, sem þau höfðu
■> aldrei verið prófuð áður, og afleiðingin varð sú, að bæði fengu
nýtt líf og nýja stefnu.
Hegel kom til sögunnar og ruddi frjálslyndinu braut bæði
í heimspeki og trúmálum. Schleiermacher átti mikinn þátt í