Heimir - 01.11.1909, Blaðsíða 5

H E I M I R
5/
veru væri til, fretnur en hugmyndin um eyju í hafinu, sern enginn
heföi séö, sannaöi tilveru hennar. Þetta er santa mótbáran og
Kant síöar notaöi. Skólaspeki miöaldanna var, eins og þá var
aö oröi komist, þerna guöfræöinnar. og þar sem hana skorti
algerlega vísindalegan grundvöll gat hún auövitaö ekki staöiö
lengi eftir aö miöalda rnyrkrinu, sem hún var til oröin í, léttiaf.
Um miöja fimtándu öldina, þegar síöustu leyfar hins
austur-rómverska keisararíkis féllu í hendur Tyrkjum flyktust
grískir mentamenn til Italíu. Meö þeim kom áhugi, og þekking
á forngrískri heiinspeki, sem vestrænu þjóöirnar höföu aldrei
haft nein kynni af; nema lítils háttar af Aristóteles í gegnuin
katólsku kyrkjuna. Rúmri hálfri öld síöar kom siöbótin og
ineö henni lauk andlegum yfirráöum katólsku kyrkjunnar yfir
nokkruin liluta Evrópu. Um sama leyti fann Columbus
Ameríku, og Magellan sigldi í fyrsta sinn umhverfis jöröina. A
sextándu og seytjándu öldinni gjörbreyttu þeir Kóperníkus,
Kepler, ofl. þekkingu manna á heiminuin, og mentamennirnir
tóku aö stunda náttúruvísindin af mesta kappi. Alt Jietta
liaföi afar þýöingarmikil áhrif á heimspekina. Skólaspekin
hvarf sinám saman alstaöar nema innan katólsku kyrkjunnar og
í hennar staö konni hin miklu heimspekiskerfi, sem menn einsog
Descartes, Spinoza og Leibnir hugsuöu á grundvelli hinna nýju
vj'sinda. Þó nú jiessi heimspekiskerfi væru skólaspekinni næsta
ólík var hngsunaraöferöin samt aö nokkru leyti hin sama. Aö-
feröin var sú, aö byrja tneð einhverja hugsun, sem átti aö vera
sjálfsönnuö, og aö draga út frá henni ályktanir meö aöstoö
rökfræöinnar, sem náttúrlega hlutu aö hafa sama sannleiksgildi
og frumhugsunin sjálf. T.d. byrjaöi Descartes heimspeki sína
meö þessari setningu: “ég hugsa, þess vegna er ég”, (cogito
ergo suin). En fvrst nú þetta ég, sem hugsar er, þá hlýtur
líka ]>aö sem ]>aö hefir meövitund um fyrir utau sig, nefnilega
heimurinn að vera til. Elckert getur veriö til orsakarlaust,
þarafleiöandi er guö til sein orsök heimsins og ])essa cgs, sein
hugsar. Þetta nægir sem sýnishorn, en síöar munum vér sjá
hvernig Kant fór aö hrekja þessar skoöanir Descartes. A
þýzkalandi varö ])essi tegund af heimspeki aö nokkurs konar