Heimir - 01.11.1909, Blaðsíða 8

6o
HEI M I R
þarafleiöandi hægt aö sundurliöa. í setningar, sern innihalda
einhverja unisögn uni eitthvaö. Setningar þessar eru, segir
Kant, tvenskonar: sumar eru sundurliöandi, aörar eru sarnein-
andi. I sundurliöandi setningurn bætir umsögnin engu viö þann
hlrrt, sern hún er um, einsog í setningunni : allir líkamir hafa
stærð. Umsögnin : hafa stærö, felst í hugtakinu líkami, vegna
]>ess aö þaö sem enga stærö hefir er ekki líkatni. Aftur á móti
er þessi setning: jöröin er reikistjarna, sameinandi setning, þvt
í henni bætir umsögnin nýju þekkingar atriði viö hlutinn, sem
hún er rrtn. Aöeins hinar sameinandi setningar auka þekkinguna
sundurliöandi setningar eru í raun og verrr engin þekking. En
til þess að þekking sú, setrr felst á hinum sameinandi setningrrm
sé áreiöanleg veröur hún aö vera sönn í öllum tilfellum, sam-
bandiö á milli hlutarins og umsagnarinnar má ekki vera undir
tilviljum komiö, heldur veröur aö vera nauðsynlegt samband.
Nú eru tilfelli þan, sem reyn/.lan gefur æfinlega taknrörkuö aö
tölu, og þessvegna er ekki hægt aö segja aö einhver sanirindi,
sern birtast í þeinr öllunr sétr þar fyrir nauðsynleg, eöa vísinda-
leg sannindi. Uar afieiöandi veröa þau aö vera grundvöllu'ö í
skynsenrinni engu síöur en reynziunni ef þau eiga aö vera
vísindaleg sannindi. Meö öörutn oröunt, þatt veröa aö vera
fyrirfranr (a jrriori) srrntr í skynseminni, einsog Kant kemst aö
oröi. Alt, senr bygt er á reynzluni einni er eftir á sannaö (a
posteriori) og er ekki óbrigöuft. Söntr þekking sanránstendur
af fyrir fram söntrunr sanreinandi setningum. Þannig svarar
Katrt spnrniugunni, hvaö er þekking? Og gagnrýnt skyuseminn-
ar á aö vera til þess aö leiöa í ljóshvernig {xannig löguö þekking
getur átt sér staö.
Þegar um liina hreinn skynsemi er að ræöa rná skifta henni
sanrkværnt starfi hennar. í fyrsta lagi beinist hún útá viö og
tekur á rnóti áhrifum frá unrheiminum, Jxrssi blutinn er skynjun
(Anschauung); í ööru fagi myndar hún heildir úr efni þvt, sern
skynjunin framleiðir samkvæmt vissum lögurn, þaö er lægrí
skilningur eöa dómgreind (Verstand); síðan nryndar hún úr
ályktnnum dónvgreindarinnar algildandi skoöanir eöa hugmyndir,
þetta er hinn hærri skilningur (Vernmrft), sem er hin hæsta