Ægir - 01.10.1965, Side 11

Æ GIR
277
ið reka með ísnum. Hann hóf margra ára
i'annsóknir á öllu því, sem gæti gefið
nokkra vitneskju um feril þessa straums,
°g sannfærðist hann æ betur um að hug-
niynd hans væri rétt.
I hafísnum við Austur-Grænland fund-
ust oft, meðal annars, trjábolir, jurtaleif-
ar, sandur, leir og jafnvel steingervingar,
sem sannanlega höfðu borizt innan úr landi
til hafs, niður eftir stórfljótum Síberíu.
Með þessar athuganir í huga gerði Nan-
sen áætlun um smíði sérstaks skips, sem
Þyidi þrýsting íssins ognefndi það „Fram“.
Hann setti skipið fast í hafísnum, af ásettu
ráði, 22. september 1893, nálægt Nýsíberíu-
eyjum. Þótt hann næði ekki sjálfu norður-
heimskautinu, þá sannaði hann tilveru ís-
hafsstraumsins, því að 14. ágúst 1896, eða
þi’em árum síðar, losnaði skipið úr ísnum
aftur. Það var þá statt norðvestur af Sval-
barða, þar sem ísrekið byrjar suður með
austurströnd Grænlands.
Nálægt 1930 hófu Rússar gagngerðar
1-annsóknir í norðurvegi, með það fyrir
augum að opna siglingaleið fyrir verzl-
unarskip norðan meginlandsins, sem öðru
nafni hefur verið nefnd Norðausturleiðin.
Sá, sem stóð fyrir þeim rannsóknum,
Var prófessor Otto Smidt, og framkvæmdi
hann það afrek að opna siglingaleiðina á
Hltölulega fáum árum. Eftir að hafa sett
niður veðurathuganastöðvar á víð og dreif
nieð ströndum Norðuríshafsins, fékk pró-
fessor Smidt þá hugmynd að setja vísinda-
stöð á sjálft norðurheimskautið.
Um það bil 5 ár fóru í áætlanir og undir-
búning að þeim leiðangri, og 21. maí 1937
lenti flugvél á ísjaka í nánd við norður-
skautið með prófessor Smidt innanborðs.
Hann dvaldi þar þangað til 6. júní, og þá
höfðu 4 flugvélar lent, með alls 35 mönn-
um, og 10 tonnum af útbúnaði hafði verið
skipað út á ísinn. Fjórir menn voru skildir
eftir, og var Ivan D. Papanin foringi
þeirra.
Athuganir sýndu fljótlega að jakann
rak í ákveðna aðalstefnu, þó hún væri
krókótt, sem sé í áttina að Austur-Græn-
landsstraumnum. í nóvember var hann
kominn á móts við norðurodda Grænlands
og 19. febrúar 1938 lögðust tveir rússnesk-
ir ísbrjótar að jakanum eftir að hafa brot-
izt í gegnum þéttan ís, og tóku upp leið-
angursmennina, sem höfðu náð stórfelld-
um vísindalegum árangri.
Þegar fjórmenningarnir voru teknir um
borð í skipin, voru þeir komnir nálægt því
á móts við Scoresbysund á Grænlandi.
Á því sama hausti, sem Papanin og fé-
lagar hans voru á reki frá norðurheim-
skautinu á ísjaka, festist rússneski ísbrjót-
urinn Georgi Sedov í ísnum nálægt Ný-
síberíueyjum, með bilaðan stýrisútbúnað.
I stað þess að telja skipið glatað, var það
gert að rannsóknarstöð og 15 menn skildir
eftir um borð, til þess að annast vísinda-
legar athuganir.
13. janúar 1940 náðist Sedov úr ísnum
austan Grænlands og hafði þá ferðazt
þvert yfir Norðuríshafið og verið á reki í
samfleytt 812 daga.
Aðalgrein umrædds íshafsstraums renn-
ur suður með austurströnd Grænlands og
er um leið mesta útrennsli úr Norðuríshaf-
inu, en önnur smágrein fer vestan við land-
ið, suður sundið til Ellesmere-eyju. Norð-
an meginlands Ameríku og eyjanna vest-
an Grænlands er hringstraumur í Norður-
íshafinu, og er þar heimkynni íseyjanna,
sem nú eru orðnar frægar.
ísinn kemur niður með austurströnd
Grænlands í tiltölulega mjóu belti, sem
breikkar og mjókkar eftir árstíðum og af
öðrum ástæðum.
Andspænis Islandi er ísbeltið einna þétt-
ast og má líklega reikna að það sé þar að
meðaltali um 80—100 sjómílur á breidd.
Nú er stytzta vegalengd milli íslands og
Grænlands 160 sjómílur og þarf því ísbelt-
ið aðeins að breikka um helming, á þessum
stað, til þess að það komist ekki í gegnum
sundið í einu lagi. Þess vegna mætti ætla,
að þegar svo bæri undir, ræki hluti beltis-
Framh. á bls. 281.