Ægir - 01.01.1979, Síða 24

Jónas Blöndal:
Afkastageta
fískiskipaflotans
Urdráttur úr fyrirlestri
sem haldinn var á Fiskiþingi
Hugtakið sókn hefur verið heldur óljóst í hugum
manna og þýðir gjarnan mismunandi hluti eftir því. hver
í hlut á eða í hvaða samhengi það ber á góma. Ber þar
margt til, - orðið er þægilegt og er gjarnan notað í til-
vikum. þar sem önnur orð ættu betur við en sennilega
er þyngst á metunum að fullnægjandi skilgreining er ekki
fyrir hendi. Eins hefur ekki fundist neinn einhlítur mæli-
kvarði, sem hægt er að notast við með neinni viðunandi
nákvæmni. Hafa menn hneigst til að notast við tiltölu-
lega grófar mælingar á einstökum hlutum flotans. Er
gjarnan talað um að sókn togara eða netabáta hafi vaxið
eða minnkað, þetta og þetta mikið. án þess að gerð
sé tilraun til að meta hver áhrif sú breyting hefur á
heildina.
I grundvallaratriðum ersókn sama hugtak og vinna. Til
að veiða fisk þarf að beita einhverju ákveðnu afli, sem
við getum nefnt veiðigetu einhvern ákveðinn tíma. Ekki
fer hjá því, að veiðigeta einstakra skipa er mismunandi.
en hvaða þættir eru það, sem ákvarðandi eru um það
hvað einstök skip geta aflað við einhver ákveðin ytri
skilyrði?
Reynt var með tölfræðilegum aðferðum að greina áhrif
einstakra þátta, sem upplýsingar lágu fyrir um. í stuttu
máli var niðurstaðan af þeim tilraunum sú, að í heild
voru þær óviðunandi, þó í einstaka tilfellum mætti skýra
um 90% af veiðigetunni á þennan hátt.
önnur aðferð, að vísu ekki eins vísindaleg, er sú að
reikna hlutfallslega veiðigetu einstakra hópa flotans
miðað við ákveðið ástand. Gallinn við þessa aðferð er.
að ógjörningur er að vita, hvenær það ákveðna ástand,
sem við er miðað, er með þeim hætti, að raunsönn hlut-
föll fáist. Ef það ástand, sem miðað er við er ekki eðli-
legt, er sú mynd, sem fæst ekki fyllilega rétt.
Annar alvarlegur galli er sá, að ekki er tekið tillit
til breytinga. sem breyta veiðigetu einstakra hluta flotans
án þess að breyta veiðigetu annarra. Dæmi um þetta er
tæknibyltingin, sem varð í nótaveiðum í upphafi sjötta
áratugsins. Ef slík breyting á sér stað, hefur það aug-
ljóslega áhrif á hlutfallslegt gildi þess hóps, sem nýtur
góðs af henni.
Þriðji megingallinn er sá, að í tímans rás verða breyt-
ingar á hópaskipan innan flotans, - ýmsir hópar falla
út en aðrir koma í staðinn. Þetta veldur að sjálfsögðu
þeim vandkvæðum, að erfitt verður að skipa þessum
hópum sess. Það fæst sem sagt ekki mælikvarði á það
hver aflageta siíkra hópa væri við viðmiðunarástand.
Þannig er þessu varið með síðu- og skuttogarana. Ef við-
miðunarástand væri valið t.d. eitthvert ár fyrir 1972,
fengist enginn marktækur mælikvarði á skuttogarana og
öfugt hvað síðutogarana snertir. Ef meðaltal yfir lengri
tíma væri notað sem viðmiðun, eru þessir hópar ekki inni
nema hluta tímans, og þurfa því ekki að lúta lögmálum
meðalástandsins.
Þessa fyrirvara verður að hafa í huga við mat á þeirn
niðurstöðum, sem hér fara á eftir.
Heildarsókn og breytingar á henni
I því, sem hér fer á eftir er hugtakið sóknareining
skilgreint. sem veiðigeta, sem við viðmiðunaraðstæður
skilar einu tonni af fiski á úthaldsdag.
Til þess að ganga nokkuð úr skugga um hve mikil
áhrif væru af mismunandi viðmiðunaraðstæðum væru
niðurstöður fengnar við tvenns konar aðstæður. Annars
vegar var miðað við meðalafköst hvers hóps yfir tíu
ára bil, - frá 1968-1977, en hins vegar við mestu afköst
hvers hóps á tímabilinu. Sem mælikvarði á breytingar
á sókn ber þessum tveim viðmiðunum nijög vel saman.
- sýna nánast sömu breytingu gegn um árin. Hins vegar
eru þau tölugildi um fjölda sóknareininga mismunandi
eins og vænta má, þegar viðmiðun breytist. Samkvæmt
þessu hefur sókn aukist á árabilinu frá 1968-1977 um
54 57% (Sjá mynd 1).
Þann fyrirvara verður að hafa á þessu, að sókn skut-
togaranna er að öllum líkindum vanmetin. þar sem ekki
liggja fyrir upplýsingar, sem gefa til kynna, hvers af
þeim megi vænta við betri aðstæður en ríkt hafa síðan
þeir komu til sögunnar. Á það má benda í þessu sam-
bandi, að gömlu síðutogararnir náðu betri árangri á
tímabilinu frá 1968-1971. Meðalafköst síðutogaranna
yftr tímabilið eru 10,19 tonn/úthaldsdag, en skuttogaranna
10,24. Flestir geta verið sammála um að búast megi við
meiru af skuttogurunum. en þessar tölur bera vitni um.
Nýting sóknar
Á síðustu árum hefur sú meginbreyting orðið, að sókn
erlendra skipa hefur sem næst lagst af. Þetta hefur þýtt
talsverða aflaaukningu hjá íslenska flotanum, þó veru-
legur samdráttur hafi orðið í heildarafla á íslandsmiðum.
(Hér er eingöngu átt við botnfisk).
Þó svo íslenski flotinn hafi búið við þessa aukningu
er hún ekki í neinu samræmi við þá aukningu sóknar.
sem orðið hefur. Sé litið á dæmið í heild. hefur orðið
um þriðjungs samdráttur í afla á sóknareiningu. frá því
er best lét á tímabilinu 1968-1977. Skal hér minnst á
fyrirvara, um afkastagetu skuttogaranna. Sé það haft í
12 — ÆGIR