Ægir - 01.11.1979, Page 28

sókn og friðunaraðgerðum. Þessum tveim þáttum
eru gefin töluleg gildi, sem verða skýrð síðar. Sókn-
armagnið ræðst á hinn bóginn af flotastærðinni.
Gert er ráð fyrir, að árlega verði visst úrfall úr flot-
anum, en flotann má þó stækka og er tekið tillit til
kostnaðar samfara því. Sá afli, sem veiddur er, er
verkaður og að lokum fluttur út. Hvorki er gert ráð
fyrir breyttum verkunaraðferðum né breyttum inn-
byrðis hlutföllum í nýtingu aflans frá því er verið
hefur.
Frá útflutningsverðmæti aflans er dreginn kostn-
aður við veiðar og vinnslu og er mismunurinn þá
afkoma ársins. í útreikningum þessum er afkom-
unni ætlað að vera mælikvarði á þjóðhagslegt
vinnsluvirði þorskútvegs. Til kostnaðar teljast því
hvorki laun né vaxtakostnaður. Afskriftir teljast
heldur ekki til gjalda, en á hinn bóginn er kostnaður
við hugsanlega flotastækkun gjaldfærður jafnóð-
um. Úrfall flotans er tiltölulega ört og því villandi í
útreikningum á tekjum af þorskveiðum yfir langan
tíma að taka ekki tillit til kostnaðar við endurnýjun
flotans. Hugtakið vinnsluvirði hefur því ígrein þess-
ari ekki nákvæmlega hina hefðbundnu merkingu
hagfræðinnar. Útgerðarkostnaður skiptist í þrennt
eftir því uppá hvern eftirtalinna þátta má heimfæra
kostnaðinn: afla, sókn og flotastærð. Kostnaðar-
skipting þessi og stærðir í því sambandi eru að mestu
fengnar úr athugunum, sem Ragnar Árnason hag-
fræðingur gerði á vegum Þjóðhagsstofnunar. Könn-
un Ragnars byggist á tölfræðilegri aðferð, svo-
nefndri aðfallsgreiningu. Úrskýrslumútgerðarfyrir-
tækja eru unnar þrjár stærðir: útgerðarkostnaður
(í ofangreindum skilningi), afli og sókn. Með töl-
fræðilegum samanburði á niðurstöðum margra út-
gerðaraðila má á grófan hátt sjá hver hluti kostnað-
arins breytist með breyttum afla og hver með breyttri
sókn. Ég leyfði mér að færa hluta af sóknarkostnaði
í könnun Ragnars yfir á fiskiskipaflotann sjálfan
(t.d. viðhald og tryggingar), óháð því hvort honum
er haldið til veiða eða ekki. Þessi kostnaðarskipting
er að mestu byggð á brjóstviti einu saman, en ég taldi
hana nauðsynlega, til þess að reiknilíkanið sýndi
ekki óeðlilega mikinn sparnað af því að gera ekki út
tiltækan flota.
Af ofanskráðu ætti að vera ljóst, að kostnaðar-
liðir eru allónákvæmir. Á það einkum við um inn-
byrðis skiptingu þeirra. Síðar verður fjallað um af-
leiðingar þessarar ónákvæmni.
Enn er ógetið kostnaðarliðar, sem fram kemur í
mynd 1, en það er svonefndur félagslegur kostnaður.
Þess er áður getið, að útreikningunum er ætlað að
taka mið af heildarframlagi þorskútvegs til þjóðar-
tekna án þess að nokkuð sé undan skilið. Ág®1}
hverrar þorskveiðistefnu er þá metið út frá þv|
hverju hún skilar á komandi tímum í heildarnúvirði
til þjóðartekna. Séu þannig bornar saman tvær leið-
ir, sem eru að því einu leyti frábrugðnar, að sú fyrn
skilar 10 milljörðum kr. til þjóðartekna á báðum
tveim fyrstu árum áætlunartímabilsins, en sú seinm
skili engu fyrsta árið en á hinn bóginn 20 milljörðum
annað árið, þá er fyrri leiðin talin betri einungis a
grundvelli samanburðar á núvirði. En breytum nu
seinni leiðinni og gerum ráð fyrir að hún skili af sér
30 milljörðum (í stað 20) annað árið. Miðað við eðli'
legar forsendur um vaxtafót yrði nú seinni leiðm
talin betri: Sé t.d. tekið mið af 10% vöxtum, er
núvirði tveggja fyrstu árstekna fyrri leiðarinnar
jafnt 10 +--------x 10 = 19 milljörðum en þeirrar
u
seinni 24 milljörðum. Seinni leiðin teldist því hag'
kvæmari. En er hún þrátt fyrir það æskilegri? Flestir
myndu væntanlega svara því neitandi. Slík stökk-
breyting í sókn á milli ára er varla framkvæmanleg
(nema því aðeins að unnt væri að beina sókninni í sama
mæli og með svipuðum ábata í aðra stofna, þegar lægð'
in væri í þorsksókninni). Reiknilíkaninu er því uppálag1
að forðast skyndibreytingar. Er þetta gert með því að
bæta við kostnaðarliðnum "félagslegur kostnaður •
Stærð þessa kostnaðarliðar á að nægja til að slíkar
stökkbreytingar eigi sér vart stað. Til þessa atriðs
vísast nánar síðar.
Mynd 1 sýnir að lokum það, sem þegar hefur ver-
ið ritað, að heildarafkoma hvers árs (að teknu tilhti
til félagslega kostnaðarins) er reiknuð til núvirðis i
upphafi áætlunartímabilsins. Heildarnúvirði allra
ára frá byijun tímabilsins er mat á gæðum þorskveiði'
stefnunnar. Reiknilíkaninu er ætlað að finna þa
stefnu sem skilar sem mestu heildarnúvirði.
Grunnniðurstaða
í viðauka eru taldar upp talnalegar forsendur,
sem notaðar eru í grundvelli líkansins, hér eft>r
nefndar grunnforsendur. Sumar þessara talna skilj'
ast þó ekki fyrr en við lestur kaflanna, sem á eftif
fyigja. . ..
Hér er gert ráð fyrir að útreikningarnir taki t'1
tímabilsins frá ársbyrjun 1978.
Á mynd 2 er sýnt hvert stefnir, ef sókn og sóknar'
mynstur (þ.e.a.s. friðunaraðgerðir) helst hvoft'
656 — ÆGIR