Ægir - 01.09.1981, Page 34

fjárhagslega. Þessi aukni útgerðarkostnaður staf-
aði fyrst og fremst af því, að skipin urðu stöðugt
stærri og vandaðri og þá um leið dýrari. Auk þessa
mun vöruverð hafa farið hækkandi á þessum tima.
Þarna er sennilega skýringin á því, að menn hafi
safnað óeðlilega miklum skuldum.
Þá hlýtur það einnig að hafa valdið allmiklum
erfiðleikum, að elztu fleyturnar hafa nú verið
orðnar mjög úr sér gengnar, og jókst þá viðhalds-
kostnaður að sama skapi, ef skipin á annað borð
voru sjófær. Það virðist því mjög einfalt mál, að
þegar hákarlaútvegurinn hætti að borga sig, lögðu
menn skipunum jafnóðum og þau gengu úr sér.
Þetta skýrist enn betur, ef litið er á þá staðreynd,
að skipin voru flest árið 1874 eða 36,21 en árið
1881 voru þau aðeins 16.22 Þeim hafði fækkað um
20 á sjö árum. Að vísu fórust allmörg skip á þessu
tímabili, en ekki allur þessi fjöldi, og varla hefðu
kaupmannaskepnurnar á Akureyri hent skipunum,
ef þeir hefðu grætt eins geipilega á þeim og oft er af
látið.
Það eru mjög einfaldar orsakir, sem liggja því til
grundvallar, að þilskipin fluttust til Akureyrar.
Akureyri var, sem fyrr greinir, orðin miðstöð hér-
aðanna við Eyjafjörð. Þar voru nú beztu
skipasmiðirnir, þar var allt að fá, sem útvegsmenn
þörfnuðust, og þar voru langbezt hafnarskilyrði.
Stéttaskipting var nú að aukast í landinu, samfara
kynslóðaskiptum. Nú voru að rísa á fót stétt út-
gerðarmanna, sem áttu heima i þorpum við sjávar-
síðuna. Þessir menn ásamt bændum, sem stund-
uðu eingöngu landbúnað, voru nú óðum að leysa
af hólmi gömlu útvegsbændurna. Við allt þetta
bætist loks sú veigamikla staðreynd, að árið 1876
lærðu Norðlendingar loksins að verka saltfisk. Þá
var hákarlaútgerðin að missa gildi sitt, en hin nýju
aflaverkun ruddi sér æ meir til rúms og til þess að
gera hana arðbæra þurfti stórútgerð.
Hér hafa verið raktar í stuttu máli þær orsakir,
er ég hygg veigamestar fyrir því, að svo mjög dró
úr hákarlaútvegi Eyfirðinga, er leið að lokum
19. aldar, og er þá næst að snúa sér að störfum Á-
byrgðarfélagsins. Svo sem að framan er getið, þá
var hlutverk félagsins ekki eingöngu það að tryggja
skipin fjáhagslega heldur hóf það þegar í upphafi
víðtæka umbótastarfsemi í þágu útvegsins.
Eitt af þvi fyrsta, sem félagið hóf baráttu fyrir,
var aukin hirðusemi um borð í skipunum, en þar
var hirðuleysi og trassaskapur á mjög háu stigi.
Ekki þarf að efa, að í þessu efni höfðu tilraunir fé-
lagsins stórbætandi áhrif, þótt ekki verði árang-
urinn metinn í tölum eða öðru þess háttar.
Gjarnan má og hafa það hugfast, að í einni grein
félagslaganna er það skýrt tekið fram, að yrði
skaði á skipi, sem að einhverju eða öllu leyti mætti
rekja til hirðuleysis, þá yrði hann ekki bættur.
Annað stórmerkilegt og mjög brýnt verkefnh
sem félagið vann að, og e.t.v. það, sem lengst mun
halda nafni þess á loft, var sjómannafræðslan-
Þess var getið i upphafi þessarar ritgerðar, að eitt
af því, sem sennilega hefur valdið gamla Danielsen
á Skipalóni, svo og öðrum upphafsmönnum eý'
firzkrar hákarlaútgerðar, hvað mestum heiD'
brotum, var það, að engir lærðir skipstjórnarmenn
voru í Eyjafirði um miðja 19. öld. Raunar var
heldur ekki við því að búast. Gömlu opnu bátarnir
munu sjaldan hafa farið það langt út, að menn
misstu landsýn, a.m.k. ekki lengi í einu. Við þmr
kringumstæður gátu áttavitinn og vísdómut
feðranna vel dugað mönnum. Margar sögur eru
líka til um vankunnáttu hinna gömlu hákarla-
manna í siglingafræðum, t.d. var það sagt urn
„hákarla-Jörund”, að hann hefði ekkert þekkt a
áttavitanum nema norðrið og ætíð kallað þa^
„stóru klessuna”. Hvað sem öllum slíkum sögum
líður, þá vöknuðu menn heldur belur til meðvit-
undar í þessum efnum, þegar þilskipin komu til
sögunnar. Þess er áður getið um Ara Arason, ad
hann ku hafa farið til Noregs til náms í sjómanna'
fræðum og síðan til ísafjarðar í sömu erindum. Þa
er þess oft getið um unga menn, þegar á fyrstu
árum eyfirzkrar þilskipaútgerðar, að þeir haf>
farið til Danmerkur til náms í sjómannafræðum-
Allmargir notfærðu sér einnig það tækifæri,
sjómannaskóli Torfa Halldórssonar á ísafirði
bauð. Vafalítið hafa svo þessir menn eitthvað sag1
til nágrönnum sínum heima í héraði, þótt í smáum
stíl væri. Þá er þess einnig getið, að danskit
skipstjórar verzlunarskipa þeirra, er til Akureyrat
sigldu, hafi eitthvað sagt ungum mönnum til-
Mjög stopul hlýtur þó sú kennsla að hafa verið.
Þá er komið að stórmerkum þætti í norðlenzkri
útgerðarsögu, en það er sjómannakennsla Einars >
Nesi. Það er vafalaust nær einsdæmi að bónd>»
sem varla nokkurn tíma hafði á sjó komið, skyld'
geta sagt sjómönnum til í sjómannafræðuru-
Helzti styrkur Einars við þessa kennslu voru hinar
frábæru gáfur hans, ásamt mjög staðgóðri þekk'
ingu í stærðfræði, landafræði og erlendum tungU'
málum. Við þessa kennslu, sem virðist hafa farid
498 — ÆGIR