Árbók Háskóla Íslands - 01.02.1950, Síða 10

8
réttindi, en sjaldan á skyldur, þó að rétt hlutfall eigi að vera
hér á milli, og hefur því margt farið öðruvísi en vera bar. Er
þess því að óska, að í væntanlegum lögum um réttindi og
skyldur opinberra starfsmanna verði séð fyrir nægilegu að-
haldi og eftirliti, svo að misfellur þær, er mjög hefur borið á,
verði lagaðar. Háskólinn reynir fyrir sitt leyti að taka þátt í
þessu starfi, sem er svo mikilvægt fyrir framtíð þjóðarinnar.
Ef við lítum yfir viðburði síðustu 10 ára í veröldinni, hryllir
oss við því valdi, er hefur orðið að ofbeldi, lagt þjóðir í fjötra,
svipt þær frelsi sínu og kúgað þær. Valdið er margs konar,
vald kúgarans, er einskis svífst, og vald áróðursins, er stjórn-
málamenn beita sér og sínum málum til framdráttar. En hvort-
tveggja stendur völtum fótum, vald kúgarans verður ætíð eft-
ir langan eða skamman tíma brotið á bak aftur, og vald áróð-
ursins er háð duttlungum lýðsins og heyrist hrikta í hlekkjum
þess við hverjar kosningar, og eru til þess þær eðlilegu ástæð-
ur, að hinnar algeru hlutlausu athugunar á landsmálum er
of sjaldan gætt, og því fer sem fer, að stjómmálamenn velt-
ast úr völdum og flokkar vaxa og minnka á víxl, eða þurrkast
út og nýir fæðast. Það er aðeins eitt vald, er stenzt, þótt allt
annað hrynji, vald þekkingarinnar, vald vísinda, vald góðs upp-
eldis og vald menningarinnar. Hver þjóð, er leggur kapp á að
teljast til menningarþjóða og tekur þátt í samstarfi þeirra,
verður því að leggja áherzlu á að auka þetta vald, hlynna að
vísindum og listum, vanda vel til uppeldis æskunnar og fela
þau störf þeim einum, er kunnir eru að vandvirkni og heiðar-
leik, góðri þekking og hófsemi. En vald menningar hverrar
þjóðar styðst ætíð við siðgæðishugsjónir. Hinn siðferðislegi
þroski er í rauninni grundvöllur alls mannlifs, að þekkja sjálf-
an sig og sinn ófullkomleika og keppa að því að bæta líf sitt
og verða vaxandi maður, að bera virðing fyrir og hlýhug til
allra meðbræðra sinna og systra og ganga aldrei á rétt þeirra,
í rauninni að virða allt, sem lífsanda dregur, eins og hinn
kunni heimspekingur og mannvinur Albert Schweizer hefur
nýlega sett fram í riti sínu um heimspeki menningarinnar. Þá
fyrst er nokkur möguleiki á því, að komizt verði hjá styrj-