Árbók Háskóla Íslands - 31.12.1998, Side 136

fremur bundnar vísindum og fræðum: Þau eiga að færa okkur skilninginn sem
við þörfnumst tit að átta okkur á veruleikanum. kunnáttuna til að ráða fram úr
aðsteðjandi vanda og viskuna til að finna fótum okkar forráð og skapa betri heim.
Sá sem vill breyta heiminum til hins betra getur hvergi byrjað nema á sjálfum
sér. Hann er verkfærið sem á að koma hinu góða til leiðar. Vísindi okkar eru
..vonarsnauð viska" ef þau gera okkur ekki hæfari til að bæta heiminn. Þess
vegna er það frumskylda vísindamannsins og allra þeirra sem unna vísindum að
spyrja sjálfa sig hvaða áhrif vfsindin hafa á þá sjálfa. samskipti þeirra og
samfélag. Þess vegna spyr ég ykkur. kandídatar góðir: Hefur þekkingin sem þið
hafið öðlast, vísindin sem þið hafið stundað. gert ykkur að betri manneskjum.
hæfari til að láta gott af ykkur leiða og axla þá ábyrgð sem aukin kunnátta og
skilningur leggur ykkur á herðar? - Ég bið ykkur að hugleiða þetta vandlega.
Kjörorð Háskólans
Kjörorð Háskóla íslands er hin alkunna hending „Vísindin efla atla dáð" úr Ijóði
Jónasar Haltgrímssonar „Til herra Páls Gaimard":
Vísindin efta alla dáð
orkuna styrkja. viljann hvessa,
vonina glæða. hugann hressa.
farsældum vefja lýð og láð.
Rís starf okkar i Háskóla íslands undir þeirri hugsjón og þeirri helgun sem þessi
orð fela í sér? Vefja vísindi okkar farsældum lýð og láð? Hafa þau ofið ykkur.
ágætu kandídatar. þann vef vísindalegrar menntunar sem mun duga ykkur til að
takast á við þau verkefni sem ykkur verður ætlað að leysa af hendi? Einnig má
spyrja: Hafa þau ofið þann vef farsældar sem ístenska þjóðin ætlaðist til með því
að stofna það vísinda- og fræðasetur sem er Háskóli íslands? Og enn má spyrja:
Er Háskóti íslands hæfur til að vefja þjóðina þeim farsældum sem hún þráir?
Við þessum spurningum hef ég engin fultgild svör. En vilji Háskóli fslands vera
trúr köllun sinni þá ber honum og öllum sem unna honum og gera kröfur til hans
að leitast við að svara þeim. Svör okkar þurfa að vera fræðileg og verkteg í senn.
Fræðileg svör eru fólgin í rökræðu um gildi vísinda og áhrifamátt. verklegu svörin
eru fótgin í því að nýta tilteknar vísindalegar kenningar eða niðurstöður til að
framkvæma ákveðnar hugmyndir. Ég nefni þennan greinarmun á fræðilegum og
verklegum svörum af tveimur ástæðum. Fyrri ástæðan tengist viðteknum skoð-
unum okkar (slendinga á því hvað er fræðilegt og hvað er verklegt. Síðari ástæð-
an tengist viðteknum aðferðum Háskólans og háskólafólks við að réttlæta og
rökstyðja tilvist sína og störf.
Lítum fyrst á síðarnefndu ástæðuna. Háskólinn og háskólafólk hafa frá stofnun
Háskólans sífellt réttlætt tilvist sína og starfsemi með því að skírskota til gagn-
seminnar sem af starfsemi þeirra htjótist - fyrir skólakerfið. fyrir heilbrigðis-
þjónustuna. fyrir uppbyggingu orkuvera. vegakerfisins. fyrir viðhald og þróun
íslenskrar tungu. varðveislu fornra handrita. fyrir verndun og skynsamtega
nýtingu fiskistofna og nú síðast: þróun og gerð hugbúnaðar í tölvum og uppgötv-
anir fyrir atbeina erfðatækni. Nú spyr ég ykkur. kandídatar og aðrir góðir áheyr-
endur. er þetta það eina sem réttlætir tilvist menntastofnunarinnar „Háskóti
íslands"? Með öðrum orðum. er Háskóli íslands til þess eins að þjóna tilteknum
markmiðum utan hans sjálfs. mennta embættismenn og ýmiss konar sérfræð-
inga. lækna. lögfræðinga. presta. verkfræðinga. viðskiptafræðinga. tötvunar-
fræðinga. kennara og heimspekinga?
Uppeldishlutverk Háskólans
Ég tel svo ekki vera. Meginhlutverk Háskóta íslands er og á að vera að ala upp
þroskaða og sjálfstæða einstaklinga sem eru reiðubúnir að leggja sjálfa sig að
veði í þeim verkefnum sem þeir takast á hendur - hver sem þau eru. Uppeldis-
hlutverk Háskóla íslands er fótgið í því að rækta með öllu starfsfólki sínu, kenn-
urum sem nemendum, frjálsa. fræðilega hugsun til að takast á við öll viðfangs-
efni með opinni. gagnrýninni umræðu.
Þetta mikilvæga uppeldishlutverk Háskólans byggist á því að lagt sé rétt mat á
gildi hins fræðilega og verklega í hugsun okkar og lífi. Okkur íslendingum hefur
löngum hætt til þess að vanmeta sjálfstætt gitdi fræðilegrar hugsunar í mann-
lífinu og telja fræðin vera úrtengslum við hið verklega eða hagnýta í lífinu. Af
þessum lífseiga hleypidómi leiðir vanmat á gitdi almennrar. fræðitegrar umræðu
þegar við glímum við ýmis mál í hversdagslegu lífi og starfi. Af þessu leiðir jafn-
132