Dýraverndarinn - 01.07.1965, Blaðsíða 6

Yfirlit um hætti grágæsa á íslandi.
Á íslandi er grágæsin láglendisfugl, sem sjaldan
verpur ofan byggðamarka. Grágæsirnar yfirgefa
vetrarheimkynni sín á Skotlandi í apríl. Frá því að
jjær koma til íslands og Jrar lil í maí, er varpið
hefst, sækja jiær töluvert í ræktað land. Þessi tími
er mjög mislangur, því að koma gæsanna til lands-
ins er háð veðráttunni á Skotlandi, en varptíminn
fer eftir veðráttunni hér. Eftir að varp er hafið og
Jtangað til gæsirnar eru komnar úr sárum, sækja
þær ekki á ræktað land nema undir sérstökum kring-
umstæðum. Gæsirnar fella fjaðrir á vötnurn eða ám
og eru jtá oft í stórhópum. í septemberbyrjun fara
gæsirnar á ný að sækja í ræktað land og dveljast
j>ar að töluverðu leyti, unz j>ær fara til Skotlands
í október, en j>að fer nokkuð eftir veðráttu, hve-
nær }>ær fara.
Fjölgun grágæsa á íslandi.
Á undanförnum 30—40 árum hefur grágæsum
farið ört fjölgandi hér á landi, en einkum j>ó á
síðustu 20 árum. Á J>essu tímabili hafa }>ær víða
numið lönd, }>ar sem J>ær voru svo til óþekktar
áður. Orsakir jiessarar fjölgunar eru sennilega rnarg-
ar. Hlýnandi loftslag undanfarinna áratuga hefur
sennilega haft j>au áhrif, að grágæsirnar hafa leitað
ofar og innar í landið en áður, auk [>ess sem varp
liefur getað byrjað fyrr á láglendi, sennilega með
j>eim afleiðingum, að j>að hefur yfirleitt tekizt bet-
ur. Hin aukna ræktun síðustu áratuga hefur leitt
til betri fæðuskilyrða fyrir gæsirnar, án þess að um
verulega minnkun varplands hafi verið að ræða.
Fækkun fólks í sveitum, vélvæðing landbúnaðarins
og aukin notkun vélknúinna farartækja hefur vald-
ið því, að minni umferð er nú um varpland gæs-
anna en áður. Vegna aukinna fiskveiða er eggja-
hvítuskortur úr sögunni, og }>ví ekki eins mikið
sótzt eftir eggjum. Fyrir 1930 var víða farið í grá-
gæsareggjaleitir, en nú mun þetta varla gert leng-
ur, þótt egg séu allvíða tekin, ef hreiður finnast
af hendingu. Af sömii orsökum hafa fuglaveiðar
sennilega verið almennari fyrir 1930 en nú, a. m. k.
voru gæsir í sárum veiddar í nokkrum rnæli þá.
Eyðing rándýra, svo sem refa, hefur líka e. t. v. haft
einhver áhrif á fjölgun gæsanna. Að lokum er hugs-
anlegt, að breytingar á kjörlendi gæsanna á Bret-
landi hafi haft nokkur áhrif. Að vísu hafa vetur á
Bretlandi verið fremur harðir eftir 1940, og grá-
gæsaveiði hefur einnig aukizt á j>essu tímabili, en
hins vegar hefur aukin ræktun haft í för með sér
betri fæðuskilyrði fyrir gæsirnar.
Talið er, að í júlí sumarið 1963 hafi verið um
19000 fullorðnar grágæsir hér á landi. Á haustin,
eftir að ungarnir eru komnir á legg, er tala full-
vaxinna grágæsa auðvitað mun hærri og nálgast
sennilega 40000. Algengastar voru grágæsirnar í
Austur-Húnavatnssýslu, Skagafirði, á Fljótsdalshér-
aði, í Austur-Skaftafellssýslu og í Árnes- og Rangár-
vallasýslum. Talið er, að um }>riðjungur grágæsa
stofnsins hafi j>á verið á Lagarfljóti og í næsta ná-
grenni |>ess.
Tjón af völdum grágæsa.
Ti'm og nýrœktir.
Vor: Það er mjög ólíklegt, að gæsir tíni grasfræ,
sem sáð hefur verið, enda J>ótt einn bóndi hafi
kvartað um J>að. Gæsir eru að mestu komnar á
varpstöðvar sínar, jiegar gras á sáðsléttum hefur
náð nægilegum ]>roska fyrir j>ær. Grágæsirnar valda
J>ví varla tjóni á nýrækt á fyrsta vori. Hins vegar
geta þær valdið tjóni á nýrækt á öðru vori, stund-
um mjög tilfinnanlegu. Koma gæsirnar oft í hópum
á j>essar nýræktir, og enda þótt hver hópur hafi oft
aðeins stutta viðdvöl, þá bætast nýir í skarðið. Það
fer mjög eftir veðri, live viðstaðan á nýræktunuin
er Iöng. Því kaldara sem vorið er, }>ví lengri er við-
staðan og J>eini mun meira tjóni valda gæsirnar.
Það er fremur ólíklegt, að gæsirnar rífi upp gras
með rótum, a. m. k. benda rannsóknir erlendis til
}>ess, að J>ær geri j>að ekki. Þetta vortjón á nýrækt-
urn er sennilega tilfinnanlegasta tjónið, sem gæsir
valda hér á landi. Auk }>ess er nokkrum erfiðleik-
um bundið að koma í veg fyrir |>að. (Sjá síðar).
Sumar: Þar sem tún eða nýræktir liggja að ám
eða vötnum, geta gæsir í sárum stundum valdið
nokkru tjóni á mjórri ræmu, sem að vatninu ligg-
ur. Tiltölulega auðvelt er að koma í veg fyrir tjón
af þessu tagi.
Haust: I septemberbyrjun taka gæsir að leita á
tún og nýræktir á ný og geta [>á valdið nokkrum
spjöllum á j>eim 2—3 vikur, unz slætti lýkur. Þetta
tjón er j>ó tiltölulega mjög lítið, gæsirnar eru of
íáar og dreifðar til þess að geta valdið verulegri
rýrnun á töðumagni á jressunt stutta tírna.
56
DÝR AVERN 1)ARIN N