Dýraverndarinn - 01.12.1977, Blaðsíða 22

firði, um miðjan janúarmánuð. Var
hún ættuð norðan frá Mývatni og
var búin að verpa þar í nokkur ár,
eftir að hún var merkt í fyrsta
sinni. Sömu söguna er að segja
frá næstu nágrannalöndum okkar,
t. d. frá Bretlandseyjum; þar eru
þær ýmist allan veturinn, eða þær
fara þaðan Iangar leiðir. Oftast nær
eru það eldri kynslóðirnar, sem
hætta langferðum, eða fara alls ekki
úr landi, en ungviðið er það, sem
lengst fer og víðast flækist.
Fullorðinn rauðhöfðasteggur er
hvítur eða öllu heldur hvítgulur,
oft með ryðleitum blæ framan í
enninu, og nær þessi litur upp á
kollinn framanverðan. Að öðru
leyti er höfuðið og hálsinn ryð-
rauður, með óreglulegum, svörtum
eða grænsvörtum smádílum og
dröfnum. Bakið og herðarnar eru
gráflikróttar, því að þakfiðrið er
þar allt með smágerðum, svörtum
og hvítum þverrákum á hverri
fjöður. Hálsinn neðanverður og
bringan efst er jarprauðleit, en
síðurnar og lærin gráflikrótt, en að
öðru leyti er búkurinn allur að
neðanverðu hvítur, nema neðri stél-
þökurnar; þær eru svartar. Hand-
flugfjaðrirnar eru móleitar, en efri
vængþökurnar gráleitar; spegillinn
er grænn, með sterkri málmslikju
og svartri rönd að ofan, og næstu
vængþökurnar fyrir ofan spegilinn
eru hvítar. Nefið er gráblátt með
svartri nögl. Fæturnir grængráir.
Öndin er grágulleit eða móleit á
höfði og á hálsinum, með smágerð-
um, dekkri dröfnum. Bakið er mó-
leitt, en þökurnar eru þar með ryð-
leitum jöðrum og kroti. Efri væng-
þökurnar grámóleitar, með hvítleit-
um jöðrum, spegillinn er svartleit-
ur, með grænleitum málmgljáa.
Hálsinn neðst, bringan ofan til og
síðurnar ryðmóleitar. Neðri stél-
þökurnar hvítar, með móleitum
rákum og allur búkurinn að neðan-
verðu hvítur.
Ungarnir eru líkir móður sinni
að lit, en þó eru efri miðvængþök-
urnar ekki hvít- eða gráleitar eða
með ljósari jaðra.
Rauðhöfðaöndin fer að verpa
seinni hluta maímánaðar í venju-
legu árferði. Hún gerir sér öllu
vandaðra hreiður en aðrar endur,
úr grasi og öðru nærtæku efni, og
ber svo mikið í það, að það má oft
taka það upp í heilu lagi, en það
er óvenjulegt, að endur leggi svo
mikla vinnu í hreiðurgerðina.
Hreiðrið er sjaldan langt frá vatni
og hulið gróðri. Dúnninn er tals-
verður, öskugrár að lit. Eggin eru
4—7, þegar fæst eru, en oftar frá
7—12, hvítgul að lit, fremur lítil.
Lítið er vitað með vissu um hjú-
skaparstand þeirra; sumir ætla, að
hjónin slíti ekki samvistum, úr því
að þau eru gift, en aðrir draga það
í efa. í tilhugalífinu á vorin geng-
ur mikið á meðal biðlanna, og
Ienda þeir oft í tuski saman, en
sjaldan eru þau einvígi hættuleg,
því að endur eru frekar friðsamir
fuglar. Þeir leggja ungfrúrnar í ein-
elti, oft margir saman, króa þær af,
ef þeir geta, og sýna þeim viðhafn-
arbúning sinn frá öllum hliðum.
Endar svo leikurinn eins og í ævin-
týrunum, með trúlofun og hjóna-
bandi; þau eignast börn og buru
o. s. frv.
Rauðhöfðaendur eru gefnari
fyrir sævar- og vatnagróður en aðr-
ar grasendur, og er t. d. marhálm-
ur meðal þeirra bestu rétta. Éta
þær einnig talsvert af smádýr-
um, t. d. skordýra- (mý) -lirfum
o. fl. í sjó taka þær á vetrum tals-
vert af smádýrum, sem bæði slæðist
í og með marhálminum og öðrum
gróðri, og svo éta þær einnig ein-
tóma dýrafæðu, t. d. smásnigla,
skeldýr o. fl., þegar ekki er annað
að hafa. Rauðhöfðaendur eru í
ýmsu sérstæðar, en svipar þó mest
til gráanda (A. strepera). Ekki er
fullkunnugt um uppvöxt og
þroskaferil rauðhöfðanna. Erlendis
klekjast eggin út á liðlega 3 vikum,
og er það líklega svipað hér. Ung-
arnir verða fleygir um það bil 6
vikna gamlir og fara þá oftast út
í veður og vind, eins og um var
getið í upphafi þessa máls.
Erlendis eiga rauðhöfðaendur
heimkynni um öll norðlæg lönd,
t. d. um allt norðanvert meginland
Asíu og hér í álfu á Norðurlöndum
og Bretlandseyjum og víðar. í
Norður-Ameríku er náskyld teg-
und (M. americana, Gmelin), sem
hefir sést hér norðanlands nokkrum
sinnum.
Einkenni: Blikinn eða steggur-
inn rauðmóleitur á höfði, með
blesu í enni. Ennið hátt, nefið
stutt. Efri stélþökur hvítar, þær
neðri svartar. Hálsinn neðst að
framan og bringan rauðleit. Hvít-
ur blettur á herðum og hvítur, þrí-
hyrntur blettur ofarlega á vængn-
um. Öndin móleit á höfði, höfuðið
fremur lítið og sýnist sérlega
snubbótt á flugi, því að hálsinn er
frekar stuttur. Félagslyndir fuglar,
sem hópast oft á grynningum, þar
sem vatnagróður og smádýralíf er
nægilegt.
(Stærð: v. 235-270 mm, n. 31-
36 mm. Þyngd frá 700-100 gr.).
URTÖNDIN
(Qúerquedula crecca crecca (L)).
Hún er minnsta andategundin,
sem hér er til, en hún er meðal
þeirra snotrari að sjá. Sérstaklega
er urtandarsteggurinn skrautlegur
á vorin, í varpbúningnum. Urtend-
22
DÝRAVERNDARINN