Dýraverndarinn - 01.12.1977, Síða 26

ist eins og hvít rönd úti við hafs-
brúnina. Knúin áfram af mætti
hinna himinbornu vinda mjakast
hún nær og nær landi, og þá kem-
ur í ljós, að þarna er um nánast
óendanlega ísbreiðu að ræða, nefni-
lega hinn illræmda hafís. í mörg-
um tilvikum berst hann alla leið að
landinu og treður sér inn í hverja
vík og hvern fjörð með regin-
þunga. Og fyrir kemur, að með
honum komi óboðinn gestur, eitt
af mikilfenglegustu rándýrum jarð-
arinnar — hvítabjörninn.
í fornum annálum er oft getið
um hingaðkomu slíkra gesta og
stóð fólki ávallt ógn af þeim.
Bjarndýr eru þó meðal hinna mein-
lausari rándýra. Nú á tímum eiga
þau það eina erindi til íslands, að
verða byssuglöðum mönnum að
bráð. Það er tillag okkar íslendinga
í þágu þeirrar starfsemi, að ger-
eyða hvítabjörnum.
Vegna þess hve hvítabirnir eru
fáséðir hér við land, hafa þeir þó
ekki verulega orðið fyrir barðinu
á íslenskum byssumönnum. Þar
hafa frændur vorir, norðmenn, ver-
ið miklu athafnasamari, og kem ég
að því síðar. Það er þó víst og
löngu vitað, að íslendingar sleppa
engu tækifæri sem þeim býðst til
þess að bana bjarndýri. Viljann
vantar þá sem sé ekki.
Flestir munu kannast við
„Gottu"-leiðangurinn svo nefnda,
en hann var á sínum tíma til þess
gerður, að hneppa í fjötra nokkur
sauðnaut (kálfa) á Grænlandi, í
þeim tilgangi að auðga með þeim
hið fátæklega spendýraríki íslands.
Aform þetta heppnaðist þó ekki,
eins og alkunnugt er.
Meðal þeirra, sem þátt tóku í
þessum leiðangri, var Ársæll
Árnason, sá mæti maður. Hann
var ritfær í betra lagi og skrifaði
um þetta greinargóða ferðalýsingu
og einnig sérstaka grein um hvíta-
birni, sem birtist í fyrsta árg. Nátt-
úrufræðingsins. Þar getur hann
meðal annars um áhrif þau, sem
nærvera eins hvítabjarnar hafði á
þá leiðangursmenn, svo og við-
brögð þeirra í því sambandi. Ár-
sæll skrifar: „Hver taug er strengd,
hver vöðvi er stæltur, líkaminn er
gripinn einkennilegum skjálfta".
Og litlu síðar: „Dýrið rennur á
flótta eftir stórum jaka. Skipinu er
beitt eins og mest má innan um
íshrönglið. — Nú leggst bangsi
til sunds í stórri vök. Komist hann
yfir á stóra jakann framundan er
hann tapaður. Þar eru skipinu öll
sund lokuð. Nú erum við komnir
inn í vökina. Og þó að knálega
sé synt á undan, dregur þó fljótt
saman með bátnum og bangsa".
Síðan er skothríð hafin á varn-
arlaust dýrið, uns það flýtur dautt
í vatnsskorpunni.
Þetta atvik sýnir einkar vel hve
drápsfýsnin er ríkur þáttur í mann-
legu eðli. — Hinar litlu líkur sem
voru fyrir því, að dýrinu gæti tek-
ist að forða sér og bjarga þar með
lífinu, eru þá stundina eina á-
hyggjuefni þeirra félaga. Allt kapp
leggja þeir á það eitt, að drepa dýr-
ið. Annað kom ekki til greina.
Isauðnir nyrsta hluta jarðarinnar,
heimkynni hvítabjarnarins, hafa
margan heillað. Ofurkappsmenn og
fullhugar liðinna tíma hafa lagt
um þau svæði leiðir sínar, teflt
þar afli sínu við válynd náttúruöfl,
stórhríðar og helgadd, sem engum
þyrma. Þær dirfskufarir kostuðu
margan manninn lífið. En fleiri
voru þeir þó, sem auðnaðist að
vinna bug á öllum örðugleikum
og hlutu frægð og frama í sigur-
Iaun. Hefur vissulega margur síður
unnið til.
Einn af þessum mönnum var
norðmaðurinn Friðþjófur Nansen.
Frægastur mun hann hafa orðið
fyrir þátttöku sína og yfirstjórn
í „Fram"-leiðangrinum, sem hófst
í júnímánuði árið 1893. Skipið
festist í hafísnum, eins og við hafði
verið búist, og tók Nansen sig þá
upp við annan mann, F. H. Johan-
sen að nafni, og lagði í áhætm-
sama sleðaferð til þess að kanna ís-
fláka lengra norður. Upphaflegur
tilgangur þeirrar ferðar var vafa-
laust sá, að gera tilraun til þess
að komast á norðurheimskautið.
Frá þeirri hugmynd varð hann þó
að hverfa, en komst þess í stað um
síðir, ásamt félaga sínum, til Franz
Jósefs-lands, eftir miklar mann-
raunir. Um þennan þátt leiðang-
ursins hefur komið út bók í ís-
lenskri þýðingu Hersteins Pálsson-
ar, en höfundurinn er Nansen sjálf-
ur. Bókin nefnist „í ís og myrkri",
og er nafnið í góðu samræmi við
atburðarás þessarar svaðilfarar, sem
stóð yfir í fimmtán mánuði.
Það er ekki ætlun mín, að rekja
frekar hér efnisþráð þessarar
heimskunnu ferðar, heldur minnist
ég hennar einungis vegna þess, að
ég vil leiða hugann lítið eitt að af-
skiptum nefndra ferðafélaga af
hvítabjörnum. En skýrt skal tekið
fram, að tilgangurinn er alls ekki
sá, að varpa á nokkurn hátt skugga
á þeirra minningu. Athafnir þeirra
í þeim efnum voru örugglega í
engu frábrugðnar hinum venju-
legu, enda þótt í því felist ekkert
lof. Skylt er að hafa það í huga, að
aðstæðnanna vegna var þeim oft
lífsnauðsynlegt, að drepa bjarndýr
og seli tii rnatar sér. En vitanlega
er ekki sama hevrnig slíkt er fram-
kvæmt, og það er einmitt merg-
urinn þessa máls. Ég hef jafnan
dáð Nansen sem afburðamann, en
26
DÝRAVERNDARINN