Vesturland - 24.12.1960, Qupperneq 5

VESTURLAND
5
Skjaldarmerki Konungsverzlunarinnar í Neðsta.
Frá því um 1750.
hús. Mest þeirra var Turnhúsið.
Þiað stendur enn með ummerkjum.
Er það mjög gamalt, úr tíð einok-
unarinnar, byggt á 18. öld. Það er
á mynd af ísafirði frá 1818 og er
þar að sjá eins og í dag. Kannske
hefur þar verið sölubúð hinnar
konunglegu, dönsku einokunar-
verzlunar. Yfir dyrum þeirrar sölu-
búðar var skjaldarmerki Dana-
konungs skorið haglega í tré. Það
er nú í Fornmenjasafninu í
Reykjavík, komið þangað um alda-
mót frá Ásgeirsverzlun. Auk þess
voru þarna: Svarta húsið, Kjallar-
inn, Púlshúsið, Bræðsluhúsið og
tvö önnur hús. Annað þeirna hefur
verið ibúðarhús verzlunarstjóra,
sem enn stendur, og er fornlegt
mjög. 1 Svarta húsinu var sölubúð
um þessar mundir. Því hefur nú
verið breytt í íbúðarhús og stend-
ur ennþá. Gegnt Bræðsluhúsinu
Sundamegin var Skanzinn. Þar
hafði á dögum konungsverzlunar-
innar verið gert virki og settar
fallbyssur til varnar árásum ræn-
ingja og illvirkja. Sést Skanzinn
vel á myndinni frá 1818, en um
1860 var hann orðinn hrörlegur.
Um 1800 voru þar 3 fallbyssur. Á
16. öld höfðu enskir ræningjar ætt
um Tangann í dagstæðan hálfan
mánuð, rænt og ruplað, meitt og
skemmt, stolið kirkjugripum og
brotið Eyrarkirkju. Þeir höfðu
náð á sitt vald vestur á Rauða-
sandi, Eggert Hannessyni hirð-
stjóra ,og héldu ekki á brott frá
Isafirði fyrr en þeim hafði verið
afhent lausnargjald fyrir hann, of
fjár í gripum og silfri. Á 17. öld
varð svo Tyrkjarán um Suðurland
og Austfirði og Spánverjayfirferð-
ir með aðtektum á mat með of-
beldi, ef ekki lá laust fyrir.
Á kambinum norðan við Skanz-
inn var Skanzreitur til fiskþurrk-
unar.
Neðstikaupstaðurinn haiði um-
ráð lóðar upp undir Mjósund.
Við ofanverð Mjósundin var hús
Jónasar Jónassonar borgara, sem
dó 1850. Þar bjó nú ekkja hans,
maddama Ingibjörg Jónsdóttir
Jónassen og Helgi Pétursson,
beykir. Einnig var þar Elín Jóns-
dóttir húskona. Jónas var ættað-
ur úr Dalasýslu og hafði starfað
við Neðstakaupstaðinn áður en
hann byrjaði sjálfur að verzla.
Helgi Sölvason bóndi á Fossum
átti noi'ðurenda hússins. Árið 1859
seldi hann Hjálmari Jónssyni
(Johnsen) timburmanni og síðar
kaupmanni á ísafirði og Flateyri
eignarhlut sinn í húsinu, eftir
skiptabréfi við maddömu Jónas-
sen frá 1851. Auk íveruhússins
fylgdu í kaupinu verbúð, brunn-
ur með trékassa, kálgarður, pakk-
hús 10 álna langt og undirgrind
af timburhjalli jafnlöngum. Sjást
þessi hús á uppdrættinum frá 1865
austan við húsið. Þetta hús mun
vera byggt milli 1840—1850 og
stendur enn við Aðalstræti 8,
nokkuð breytt. Þetta hús stóð á
Miðkaupstaðarlóðinni, án lóðar-
réttinda, en fékk úrskipt spildu,
þegar Hinrik Sigurðsson og Hjálm-
ar Jónsson skiptu milli sín Mið-
kaupstaðarlóðinni 1868.
Miðkaupstaðurinn var stofnað-
ur af þeim Mindelberg kaupmanni
frá Sönderborg á Jótlandi og
Hans Christina Hansen Gunther-
sen & Co og var þeim mæld lóð
24. 5. 1816. Var lóðin við Norska
naust upp frá Mjósundum, ekki
ólík þríhyrning í laginu, 12498
ferálnir að stærð. Árið 1830 keypti
M. W. Sass kaupmaður í Neðsta-
kaupstað verzlunarstaðinn, en
seldi hann 21. 2. 1854 þeim Hjálm-
ari Jónssyni skipasmið, Torfa
Halldórssyni skipstjóra og Hinrik
Sigurðssyni skipstjóra. Vegna Sass
seldi Eiríkur Olsen verzlunarstjóri
hús og lóð Hinnar Sönderborgsku
verzlunar (Det Sönderborgske
Etablissement). Torfi virðist fljót-
lega hafa horfið úr félagsskapnum
og árið 1868 skiptu þeir Hjálmar
og Hinrik með sér verzlunarstaðn-
um. Árið 1866 voru þessi hús í
Miðkaupstaðnum: Bræðsluhús,
suður af Jónasarhúsi, smiðja og
pakkhús suður á kambinum, kram-
búð, sem snéri stafni að Aðalstræti,
nú rifin. Þá kom íbúðarhúsið, sem
nú er Aðalstræti 12 ,nær óbreytt.
Bak við það var kálgarður, hlaða
og fjós og 2 hjallar, en fiskreitur
upp af skipauppsátrinu við Sund-
in milli þessara húsa.
íbúðarhúsið og krambúðin hafa
eflaust verið byggð 1816, þegar
stofnað var til verzlunar Sönder-
borgarmanna á þessari lóð. íbúð-
arhúsið er byggt úr timbri og
hlaðið múrsteini í grindina (mur-
bindingshús). Þegar Sass keypti
verzlunarstaðinn 1830 hafði hann
í hyggju að láta rífa til grunna
öll húsin og lagði fyrir verzlunar-
stjóra sinn að gera það. En Paus
verzlunarstjóri lagðist á móti þess-
ari fyrirætlan og færði fram þær
ástæður, að það gæti orðið til þess
að lóðin yrði af þeim tekin, og eins
hitt, að íbúöarhúsið og krambúðin
væru bindingsverkshús og því til-
tölulega lítið timbur í þeim. Hafði
Paus sitt fram, en eftir 1865 hef-
ur búðin verið lögð að velli.
Eftir skiptagjömingnum frá
1868 áttu þeir Hinrik og Hjálmar
helming íbúðarhússins hvor, og í
norðurendanum bjó Hjálmar um
skeið og síðan Lárus Á. Snorra-
son. Árið 1866 voru þeir þar og
var Ágústa Svendsen, systir Lár-
usar, ráðskona hjá þeim. Hún var
þá orðin ekkja eftir Henrik
Henckel á Flateyri. Seinna varð
hún kaupkona í Reykjavík.
Ekki verður nú séð hvenær Toríi
fór úr félagsskapnum, enda glat-
aðist veðmálabókin fyrir árin
1849—1856, þegar Erlendur Þór-
arinsson sýslumaður fórst. Hafði
hann tekið bókina með sér í sína
síðustu för.
Magnús Jochumsson, bróðir
Matthíasar skálds, kvæntist Sig-
ríði Guðmundsdóttur, ekkju Hin-
riks Sigurðssonar, og rak verzlun
í Miðkaupstaðnum um skeið. Fé-
lagi hans varð J. Falck, norskur
maður. Hann byggði Aðalstræti
10 (Kaupfélagsstjórahúsið) árið
1873 og bjó þar. Sölubúð reistu
þeir á kambinum við Sundin, sem
enn stendur. Um skeið átti Ámi
Sveinsson, kaupmaður, Miðkaup-
staðinn.
Næst fyrir ofan Miðkaupstaðinn
fékk Hjálmar Jónsson mælda
verzlunarlóð árið 1856 og tak-
markaðist hún að ofanverðu af
lóð Ásgeirs Ásgeirssonar. Á þess-
ari lóð byggði Hjálmar íbúðarhús
og sölubúð. Ibúðarhúsið er nú Að-
alstræti 16. Var það flutt þangað,
en stóð áður ofar á lóðinni. Vöru-
geymslu byggði Hjálmar einnig.
Gamla búðin er nú við Brunngötu
(rakarastofan), eign Jóns Gríms-
sonar.
Lóð Hjálmars er svo lýst í mæl-
ingargerðinni, að hún sé svæði
landsuður af bræðsluhúsi Hjálm-
ars og Torfa og Pollamegin í
Bakkaskarði upp að Ásgeirs skip-
herrasvæði ofan að Sundi.
Árið 1874 keypti Láms Á.
Snorrason eignina af Hjálmari
Jónssyni og rak þar lengi síðan
verzlun.