Vesturland - 24.12.1960, Blaðsíða 16

16
VESTURLAND
Byggð á ísafirði
Framhald af bls. 7.
unarlóðinni, sem náði upp í bót og
Mjógotu. Á öiiu því svæði voru
engin hús ,nema Hæstakaupstaðar-
arhusin í norövesturhorni lóöar-
innar.
Þess hefur áður verið getið, að
Hæstikaupstaöurmn eöa Efsti-
kaupstaourinn ,eins og hann var
stunaum nefndur, hafi í fyrstu ver-
ið reistur af Heidemann kaup-
manni, 1788 en keyptur af Olafi
Thonaciusi kaupmanni á Bildudal
tun 1795. Árið 1826 var verziun-
arrekstri þar hætt og eins i Mið-
kaupstaönum, að því er Paus
verziunarstjóri segir í bréfi til
Sass 24. ágúst 1826. Hvatti hann
Sass til þess að kaupa baða verzl-
unarstaðina til þess að hafa ein-
okunaraðstöðu á Isafirði, því tæp-
ast mundi koma til nýir menn, ef
þeir þyrftu að reisa ný verzlunar-
hús frá grunni. En Sass varð of
seinn til. Að vísu festi hann kaup
á Miðkaupstaðnum, en Hæstakaup-
staðinn keypti Jens Jakob Bene-
diktsson frá Staðarfelli, kaupmað-
ur í Stykkishólmi og Vestmanna-
eyjum árið 1827 fyrir 700 spesíur.
Segir Paus í bréfi, að það séu hin-
ar óþægilegustu fréttir fyrir sig,
því að framvegis verði hann þá
ekki einn um hituna.
Jens byrjaði verzlun sína vorið
1828 og óx fljótt fiskur um hrygg.
Á öðru ári verzlaði hann álíka mik-
ið og Neðstikaupstaðurinn, og hóf
þegar útveg á jögtum til hákarla-
veiða og þóttist hafa góðan hag
af því. Eftir lát Jens Jakobs 1842
keypti H. A. Clausen Hæstakaup-
staðinn og rak þar lengi verzlun.
Árið 1866 var M. P. Riis verzlun-
arstjóri hjá honum. Hann var faðir
þeirra bræðra Árna, sem um skeið
var verzlstj. í Hæstakaupstaðn-
um ,og Jörgens Mikaels (Kalla),
sem varð verzunarstjóri við Ás-
geirsverzlun og tengdasonur Ás-
geirs skipherra. Riis varð fyrsti
bæjargjaldkeri á Isafirði, eftir að
bæjarstjórn var stofnuð 1866. Um
þessar mundir var Sophus J. Niel-
sen bókhaldari við Hæstakaupstað-
inn og Þórarinn Guðmundsson,
fóstursonur séra Þórarins í Vatns-
firði, síðar kaupmaður á Seyðis-
firði, assistent. Þeir voru báðir til
húsa hjá Riis.
1 hæstakaupstaðnum voru 6 hús
um þessar mundir: Verzlunar-
stjórahúsið, sem sennilega er
byggt fyrir 1800 af Heydemann
kaupmanni eða Ólafi Thorlaciusi.
Það stendur enn og er nr. 42 við
Aðalstræti, Naustið eða Gulahúsið
og Gamla sölubúðin, sem rifin var
1879. Bótarhúsin voru 3, þar á
meðal bræðsluhús og pakkhús.
Hæstakaupstaðarbryggjan var í
bótinni (Bæjarbryggjan). Sölubúð-
in, sem enn stendur, var ekki
byggð fyrri en 1875, og leyfði
byggingarnefnd, að hún mætti
standa samhliða gömlu vörubúð-
inni. Á balanum fyrir ofan Hæsta-
kaupstaðinn var Ásmundi Sigurðs-
syni byggð lóð 1853 og var hún
13 álnum fyrir ofan vesturhom
krambúðarinnar. Sést Ásmundar-
bær vel á gömlu myndinni. Var
talið að lóð þessi væri tilheyrandi
Hæstakaupstaðarlóðinni, en Pét-
ur Guðmundsson verzlunarstjóri
mótmælti ekki sökum þess að Ás-
mundur var í þjónustu verzlunar-
innar. Árið 1866 var Ásmundur
þarna með fjölskyldu sína. Þá
voru synir hans, Óli, síðar verzlun-
arstjóri og organisti í Eyrarkirkju,
og Edvarð úrsm., faðir frú Láru,
ennþá börn að aldri. Ásmundarbær
var þar sem nú er Norðurvegur.
Á næstu grösum ,heldur norðar
á eyrinni, vom einnig hús Krist-
jáns Oddssonar og Þórðar Krist-
jánssonar, og ennfremur torfbær
Abigael Þórðardóttur ljósmóður,
tengdamóður Jóhanns Vedhólms.
En hjá honum var Abigael árið
1866. Hún var gift séra Sigurði
Sigurðssyni presti í Grímsey, en
þau skildu. Sæmundur Einarsson
formaður átti líka heima á þessum
slóðum, en líklega hefur það ekki
verið fyrri en síðar. Árið 1875 var
fangahúsið sett niður rétt hjá Sæ-
mundarbæ, en fangahúsið var hið
næsta Norðurpólnum, sem byggður
var árið 1879.
Á verzlunarlóðinni, eins og hún
var upphaflega ákveðin, voru ekki
fleiri hús í þennan mund, en rétt
ofan við mörkin var Sýslumanns-
húsið (nú Mallargata 6), sem enn-
þá stendur, nema hvað það hefur
tvívegis verið stækkað, fyrst 1877
um 7 álnir til suðurs, en síðan til
norðurs. Erlendur Þórarinsson
sýslumaður byggði húsið árið
1856 ,og var það þá með valma-
þaki, rismikið og veggjalágt. Þeg-
ar Stefán Bjarnarson sýslumaður
kom til embættisins keypti hami
húsið (1857), en seldi það Fens-
mark sýslumanni 1879. Árið 1884
seldi Fensmark J. Uglehus kaup-
manni húsið, en hann seldi aftur
1886 Skúla Thoroddsen sýslu-
manni. Árið 1866 bjó Stefán
Bjamarson sýslumaður í húsinu,
ásamt fjölskyldu sinni.
Sama árið (1856) byggði Torfi
Thorgrímsen verzlunarmaður íbúð-
arhús gegnt sýslumannshúsinu,
eins að útliti, en minna. Leigði
sóknarprestur honum lóð undir
húsið 20. 12. 1856 og náði hún að
grjótgarðinum um Eyrartún, sem
lá þarna þvert yfir eyrina, en hús-
ið stóð rétt við garðinn. Eftir að
bæjarstjórn eignaðist Eyrarland
fékk Þorvaldur læknir viðbótarlóð
upp fyrir túngarðinn. Þorvaldur
Jónsson keypti húsið 1863 og
stækkaði það og breytti þaki. Hús-
ið stendur enn og er við Mjallar-
götu 5. Báðum þessum húsum hef-
ur verið breytt. Árið 1866 var Þor-
valdur læknir í húsinu með fjöl-
skyldu sinni.
Árið 1877 fékk Aðalbjörn Jóa-
kimsson skipstjóri nokkurn skika
af lóð Þorvalds læknis og byggði
þar hús það, sem ennþá stendur
og er við Mjallargötu 1. Húsið var
látið standa 4 álnir frá Kirkjustíg,
sem nú heitir Hafnarstræti. Hús
þetta seldi Aðalbjörn Þorvaldi
Jónssyni prófasti og bjó hann
lengi í því.
Árið 1878 fékk Aðalbjörn lóð
norðvestan við hús Þorvalds lækn-
is og byggði þar hús, sem enn
stendur við Fjarðarstræti 35.
Á Eyrartúni var engin byggð,
Isafjörður um 1865
nema Eyrarkirkja, sem stóð utan
kirkjugarðsins og gamla kirkj-
an, sem var inni í miðjum kirkju-
garðinum, og peningshús og sjáv-
arhús frá Eyri. Gamla kirkjan var
rifin um þessar mundir, en hún
hafði verið byggð úr timbri, stokk
á stokk, árið 1790.
Stuttan spöl í norðvestur frá
kirkjunni var Eyrarbær, land-
námsjörð í Skutulsfirði og prests-
setur frá fornu fari. Séra Eyjólf-
ur Kolbeinsson skilaði af sér bæ
og kirkju árið 1848, þegar hann
lét af prestsskap. Þá voru bæjar-
húsin komin að falli og honum
gert að greiða 180 ríkisdali í álag
á bæinn. Árið 1866 voru húsa-
kynni á Eyri þessi: Baðstofa 15
álnir á lengd og 4 álnir og 15
þumlungar á breidd. Niðri var
stofuhús þiljað í hólf og gólf í
þremur stafgólfum. Baðstofan
stóð efst af bæjarhúsunum og
snéri göflunum út og inn fjörðinn.
Þessi hús stóðu gegnt austri frá
austurhlið baðstofunnar: Göng frá
baðstofu að bæjardyraporti og
annarsvegar búr og eldhús, en
hinsvegar fjós og smiðja. Út á
hlaðið voru þannig 5 burstir, að
því er ætla má. Þessi bær var rif-
inn 1872 og flutti prófastur þá í
Prófastshúsið, sem enn stendur
við Fjarðarstræti 27. Árið 1866