Heilbrigðismál - 01.03.1992, Qupperneq 23

HEILBRIGÐISMÁL / Jónas Ragnarsson
meira eftir því sem nær dregur
pólsvæðum. Á fimmtugustu
breiddargráðu verður hitaaukning
um það vil 6° C, en nálægt norður-
pólnum um 9° C.
Samkvæmt þessum útreikning-
um er það einkum vetrarhitinn
sem hækkar á hinum hærri breidd-
argráðum. Á norðurslóðum verða
sumurin aðeins 1-4° C hlýrri, en
veturnir 12-16° C hlýrri. Á fimm-
tugustu breiddargráðu verður
aukning 4-5° C á sumrin og um
það bil 8° C á veturna. Uppgufun
mun aukast um alla jörð, svo og
úrkoma víða, og yfirleitt munu
veðurfarsbelti jarðar færast nær
pólum. Búast má við ýmsum
breytingum varðandi gang lægða
og vindafar.
Hlýnandi veðurfar á jörðinni
mun hafa það í för með sér að sjáv-
arborð mun hækka vegna bráðn-
unar jökla. Alllöngu síðar en and-
rúmsloftið mun sjórinn hlýna og
þenjast út. Pótt í mun minna mæli
verði en hækkun sökum bráðnun-
ar jökla mun sjávarborð hækka við
útþensluna. Veruleg hlýnun sjávar
gæti valdið hækkun urn nokkra
tugi sentimetra en bráðnun jökla
gæti hins vegar valdið hækkun um
nokkra metra. Pað munar gífur-
lega um hvern metra hækkunar á
sjávarborði því að víða um heim
búa menn svo að segja í flæðarmál-
inu, á láglendi við sjávarsíðuna eða
í hafnarborgum fáeinum metrum
yfir sjávarmáli.
Til fróðleiks um magn jökla á
jörðinni má geta þess að bráðnun
Grænlandsjökla samsvaraði um 7
metra hækkun sjávarborðs á jörð-
inni en bráðnun jökla á Suður-
heimskautslandi hvorki meira né
minna en um 65 metra hækkun (til
samanburðar má nefna að Skóla-
vörðuholt í Reykjavík er 40 metra
yfir sjávarmáli og Öskjuhlíð um 60
métra). Pótt óþarft sé að óttast
ótíðindi á borð við algera bráðnun
jökla liggur í augum uppi að nokk-
urra metra hækkun sökum bráðn-
unar hefði afdrifaríkar afleiðingar
við strendur landa. Eyjar færu á
kaf. Reistir yrðu varnargarðar á
ströndum, æ hærri þar til menn
sæju sitt óvænna og hörfuðu inn á
land, fjær nýrri strönd.
Nefna mætti fleiri ágiskanir um
stórtækar breytingar í veðri og lífs-
skilyrðum sem veðurfarsbreyting í
kjölfar gróðurhúsaáhrifa hefði í för
með sér. Hér að framan var sagt
frá hugsanlegum afleiðingum fjór-
faldrar aukningar koltvúldis í loft-
hjúpi. En fyrr má nú rota en dauð-
rota. Hins vegar benda tölvutil-
raunir til þess að meðalhiti, t.d.
hér á íslandi, ykist ef koltvíildi ein-
ungis tvöfaldaðist. Ef svo heldur
fram sem horfir gæti hitastig hér á
landi á fyrri hluta næstu aldar orð-
ið svipað því sem nú er á Bret-
landseyjum.
En hér verður látið staðar num-
ið. Minnt skal á að margt er óvíst í
þessum fræðum þrátt fyrir miklar
rannsóknir. Einnig skal haft í huga
aö mikill vandi er að vega og meta
mikilvægi hugsanlegra veðurfars-
sveiflna af manna völdum miðað
við náttúrulegar sveiflur.
Óson yfir Norður-Evrópu
Óson í lofthjúpi er sem fyrr mik-
iö til umræðu. Þótt ekki sé það fyr-
irferðarmikill hluti andrúmslofts er
það mikilvægt vegna eiginleika
sinna og þess hlutskiptis sem það
hefur í myndun heiðhvolfs í háloft-
um og á geislunarbúskap loft-
hjúps.
Eins og mörgum er kunnugt er
óson sameind þriggja súrefnis-
frumeinda. Dreifing þess f loft-
hjúpi er ekki jöfn og er mest í heið-
hvolfi í 15 til 40 kílómetra hæð.
Svonefnd gróðurhúsaáhrif í loft-
hjúpi eru náttúruleg, eðlileg. Án
þeirra væri ekki líft á jöröinni.
Það eru breytingar á þeim - af
manna völdum - sem eru varhuga-
verðar. Þær gætu orðið svo miklar
að meðalhiti á jörðinni breyttist
og þar af leiðandi veðurfar víða
um heim. Þau efni í andrúmslofti
sem koma við sögu í geislunarbú-
skap lofthjúps eru óson, vatn,
vatnsefni og koltvíildi. Samlíking
við gróðurhús felst í því, að vatns-
gufa og koltvíildi í andrúmslofti
virka eins og gler í gróðurhúsi:
hinar stuttu bylgjur sólarljóssins
smjúga óhindrað í gegn, en megn-
ið af hinum löngu bylgjum (hita-
bylgjum) frá jörðu sleppur ekki út
í geiminn. Afleiðingin verður
upphitun.
HEILBRIGDISMÁL 1/1992 23