Heilbrigðismál - 01.03.1992, Qupperneq 25

HEILBRIGÐISMÁL / Jónas Ragn
önnur ferli undirtökunum en þau
sem ella ríkja og ástandiö verður
óeðlilegt og jafnvel hœttulegt.
Það virðist því harla margt vera
fengið að láni í þessari svonefndu
lífveðurfræði og mætti spyrja hvort
þörf sé á nýju nafni á fræðigrein-
inni. En því er til að svara að fræði-
greinar eiga sér rætur í gömlum
viðfangsefnum sem vísindamenn
ákváðu að skipta með sér og hafa
með sér í sitt hvert hornið. Þegar
menn hafa dundað í horni sínu og
fengið miklu áorkað, hafa þeir um
síðir séð þörf fyrir að hitta fyrir
ýmsa úr hinum hornunum. Þá
tengjast fræðigreinar og vísindaleg
vandamál eru íhuguð í nýju ljósi.
Lífveðurfræðingar eiga sér í
rauninni ekkert tiltekið horn. Þeir
eru hópur manna meö aðsetur á
Búseta manna á þessari úthafseyju,
sem ádur var niannlaus, hefur orðið
gróðurríki landsins ofviða. Skógar
eyddust og jarðvegur flettist af svo
eftir stóðu berir rnelar. Síðustu ára-
tugi hefur tekist að örva þjóðina til
dáða við skógrækt og landgræðslu
- og bæta lífsskilyrði í landinu.
víð og dreif í ýmsum hefðbundn-
um fræðigreinum. Hins vegar er líf
- í einhverri mynd - og lífsskilyrði
áhugamál þeirra og þeir sjá ástæðu
til að hittast til skrafs og ráðagerða
og greina frá rannsóknum sínum.
Orðið lífveðurfræði er fremur
óheppilegt vegna þeirrar þróunar
sem átt hefur sér stað í fræðigrein-
inni, þótt það beri vitni um upphaf
hennar. Betra væri lífsskilyrða-
fræði eða eitthvert þjálla orð svip-
aðrar merkingar. Sumir leggja til
að heitið vistfræði veröi einfaldlega
fyrir valinu. Hér væri því um að
ræða vislfrxði í víðustu merkirtgu
þess orðs. Miðað við framangreinda
lýsingu færi vel á þessu. Vistfræði
væru fræðin um lífsskilyrði gróð-
urs, dýra og manna, líf og um-
hverfi hvar sem væri á jörðinni -
eða utan jarðar!
Ekki of seint
að bregðast við?
Þekking á jörðinni hefur tekið
stórstígum framförum undanfarna
áratugi. Tölvutækni, fjarkönnun úr
tynglingum og fræðilegar rann-
sóknir hafa lagst á eitt. Þekkingin
og langþráður skilningur ráða-
manna á viðvörunum frumherja
náttúruverndar mun væntanlega
stemma stigu við ískyggilegri
mengunarþróun á jörðinni. Miklu
fé verður varið næstu áratugi í um-
hverfismál og rannsóknir á meng-
un af manna völdum og óson-
magni í lofthjúpi. Er það góðs viti.
Auðnist okkur að skilja fyrr en
skellur í tönnum og bregðast við á
réttan hátt mun náttúran um síðir
endurnýja sig og ná fyrra jafnvægi.
Maðurinn mun því vonandi sjá
að sér, snúa blaðinu við í tæka tíð
og ráða bót á því sem úrskeiðis
hefur farið í glannaskap og ofur-
kappi löngunar um framfarir og
velsæld. En forvitnin mun halda
við vísindunum, þótt vandræði af
völdum mengunar minnki er tímar
líða. Ekki sakar að hafa í veganesti
löngun til að bæta heiminn. Hvað
viðvíkur manninum hér á jörð á
næstu öld þarf hann fyrst og
fremst að koma í veg fyrir eigin of-
fjölgun og minnka misrétti sem
ríkir í heiminum á mörgum svið-
um. Það verða því næg verkefni á
sviði vísinda um lífsskilyrði - vist-
fræði í víðustu merkingu - þótt
manrúnum takist með verklagni
sinni og þekkingu að spyrna við
fæti í tæka tíð og gera á ný hreint
fyrir dyrum sínum.
Helstu heimildir:
J. P. Bruce: Meteorology and hydrology for
sustainable development. World Meteorologi-
cal Organization, Genf, Sviss, 1992.
W. Dansgaard: Klima, vejr og menneske.
Geografforlaget, Kaupmannahöfn, 1987.
J. Hansen o. fl.: Regional greenhouse climate
effects. Greenhouse-gas-induced climate
change (ritstj. M. E. Schlesinger). Elsevier
Science Publishers B.V., Amsterdam, 1991.
R. F. Pueschel: Man and the composition of
the atmosphere. A contribution to the global
environmental monitoring system (GEMS).
World Meteorological Organization, Genf,
Sviss, 1986.
ltarefni:
Guðmundur G. Bjarnason o. fl.: Analysis of
total ozone data from Rcykjavik for the peri-
od 1957-1991. Raunvísindastofnun Háskóla ís-
lands, Reykjavík, 1992.
Páll Bergþórsson: Um gróðurhúsaáhrif.
Fréttabréf Eðlisfræðifélags íslands, aprfl 1991.
Útstreymi gróðurhúsalofttegunda á íslandi
árið 1990. Skýrsla sérfræðinganefndar um-
hverfisráðuneytisins, maí 1992.
Dr. Þór fakobsson veðurfræðingur
er deildarstjóri hjd Veðurstofu Islands.
Hann hefur áður skrifað í Heilbrigðis-
mál (4/1988) um ósonlagið.
HEILBRIGÐISMÁL 1/1992 25