Heilbrigðismál - 01.03.1992, Blaðsíða 34

ÁRBÆJARSAFN
Gamalt
Um bamadauða
og brjóstagjöf
Þó margir læknar geti
árlega um meðferð ung-
barna í skýrslum sínum
rökstyðja fæstir verulega
umsögn sína. Yfirleitt
segja þeir talsverða fram-
för í þessum efnum.
Ljósasti votturinn um að
þessu er svo farið, er
barnadauðinn á 1. ári.
1900-10 dóu 121 sveinar
og 104 meyjar af þúsundi
hverju (sveina og
meyja), en 1911-15 85 og
65%n, og má þetta heita
stórfelldur munur. Hve
langt má komast í því að
minnka barnadauðann
má sjá á þvf að af börn-
um efnamanna dóu í
Königsberg (1913) 34%c
og svipað er þetta í ný-
tískuborgum þó um
verkamannabörn sé að
ræða.* Þar sem melting-
arkvillar eru algengasta
banamein ungbarna er
meðferð þeirra í ólagi.
Af 4689 börnum alls
voru 81% lögð á brjóst,
brjóst og pela fengu
3,5% og pela 15,5%.
Verður ekki annað sagt,
en að ástandið hjá oss í
þessu mikilvæga atriði sé
sómasamlegt, því ætíð
má gera ráð fyrir að ná-
lega 10% mæðra geti
ekki lagt börn sín á
brjóst. Allmargir læknar
hafa lagt mestu alúð við
að börn væru lögð á
brjóst og orðið mikið
ágengt. Einn læknir læt-
ur þá skoðun í ljósi að
börn þrífist ágætlega á
pela.
* Ungbarnadauði (dánir á fyrsta
ári) er nú 5-6 af þúsund lifandi
fæddum.
Pelatottur munu nú
vfðast úr togleðri og með
góðri gerð. Þó er getið
um trétottur úr tvinna-
keflum og tuskutottur;
úr tré eða beini.
Heilbrigöisskýrslur 1911-1920.
Guömunciur Hatmesson tók
saman. Reykjavík 1922.
Loft í lungun
Daglegar andardráttar-
æfingar eru ekki ein-
göngu almennt hollar
heldur og þó einkum
mönnum sem litlar
hreyfingar hafa. Yfirleitt
ættu menn að venjast á
þær frá barnæsku. Þess
vegna ætti að kenna
börnum að draga and-
ann eins djúpt og hægt
er nokkrar mínútur í
senn, án þess að föt
þrengi að, og þá annað
hvort undir þeru lofti
eða við opinn glugga.
Við ítrekaðan djúpan
andardrátt víkkar brjóst-
hvolfið svo að það verð-
ur smám saman stærra.
Þegar hreinu lofti á rétt-
an hátt er veitt inn í
Kona með tvíburasyni
sína á brjósti árið 1916.
lungun styrkjast þau og
verða seigari til varnar
og ónæmari við sótt-
kveikjum. Efnaskipting
líkamans verður örari og
við það fjörgast allur lík-
aminn notalega.
Börn sem daglega
venja sig við reglulegan
og djúpan andardrátt
verða síðar meir miklu
óþreyttari við fimleika,
göngur og hlaup eða
fjallgöngur en ella og
þeim verður miklu síður
hætt við sjúkdómum en
mönnum sem tamið hafa
sér ófullkominn andar-
drátt.
Alnianak Hins íslenska þjódvina-
fe'lags fxjrir árid 1923.
Feitir menn
Ýmislegt holdafar er
mönnum sem málleys-
ingjum áskapað cður
veitt. Nokkrir eru sár-
grannir og hálfhoraðir
alla ævi, þó jafnvel tvö-
falt fæði við feita eða við
meðalfæði manna þiggi.
Orsökin er að þeir bera
eld innvortis sem öllu
eyðir. Aðra vantar nægt
súrefni í blóð og kropp,
hlaupa þar við í spik og
verða öðrum framar í
háska með ýmsa sjúk-
dóma. Nokkrir hlaupa í
kvaphold af kyrrsetum,
iðjuleysi og sællífi
einu þegar eldast. Aðrir
erfa feitlagið holdafar
strax á unga aldri frá
þreknum foreldrum og
fá ekki offitu varist, jafn-
vel með ásettum hálf-
sulti.
Klausturpósturinn, 1821.
Hálfur vænn
þorskhaus
og kaffi á eftir
Gamall maður óljúg-
fróður, er ólst upp í
Kjósinni á fyrri hluta 19.
aldar, sagði að á betri
bæjum þar hefði
skammturinn verið á
vorin sem hér segir:
Fyrst að morgninum var
veitt kaffi. Morgunmatur
var flóuð mjólk með
skyri og káli (kálhræru)
ofan í, 4 marka askur
handa karlmanni og 3
marka handa kven-
manni. í miödegismat,
um nón, var haft svo-
nefnt harðæti. Hálfur lít-
ill, hertur fiskur (smá-
fiskhelmingur) eða sjötti
partur úr stórum þorski,
hálfur vænn þorskhaus
og kaffi á eftir. Á kvöld-
in var skammtað um 3
merkur af mjólk og skyr-
hræra ofan í.
Þjóðhættir og ævisögur frá
19. öld. Minnisblöð Finns á
Kjörseyri. Akureyri, 1945.
Heil jörð
Guð hefur gefið
mönnum heila jörð fulla
gæða, og sé einhver
húngraður eöa klæðlaus
á þessari jörð guðs þá er
þaö vissulega ekki skap-
aranum að kenna. Þessi
jörð sem vér lifum á er
fullkomin; hér er allt.
Halldór Laxness:
Alþýðubókin, 1929.
34 HEILBRIGÐISMÁL 1/1992