Heilbrigðismál - 01.09.1996, Síða 10

Vímuvamir
Þau efni sem hafa áhrif á tauga-
kerfið og leyfð er notkun á hérlend-
is eru kaffi, tóbak og áfengi. Kaffi
og tóbak teljast ekki til vímuefna,
heldur til svokallaðra ávanbind-
andi efna, enda breyta þau ekki
hegðun einstaklingsins eins og
áfengi gerir. Vímuefni hafa þekkst
frá frá því að sögur hófust og virð-
ist oft sem heilar þjóðir og jafnvel
heil heimssvæði hafi tileinkað sér
eitt ákveðið efni, sem nokkur regla
fylgdi notkun á, þótt ætíð hafi fylgt
stór vandamál fyrir einstaklinga.
Þannig hefur ópíum verið notað í
Austurlöndum fjær, kanabis í Aust-
urlöndum nær og Arabalöndum,
kókaín í Suður-Ameríku og alkóhól
í Evrópu og Norður-Ameríku.
Sú mikla breyting hefur orðið á
síðustu áratugum að ný vímuefni
hafa komist inn á markaði hinna
eldri og þá hafa öll fyrri boð og
bönn brostið, ofneysla aukist og
önnur vandamál tengd henni
margfaldast. Það sorglegasta við
þessa öfugþróun er að ungt fólk
hefur einkum orðið fyrir barðinu á
nýju efnunum á markaðnum og
þar með lagt líf sitt og heilsu varan-
lega í rúst. Löggjafar og uppalend-
ur standa uppi varnarlítil.
Neysla kanabisefna hófst fyrst að
marki á Vesturlöndum, og sérstak-
lega í Bandaríkjunum, á sjöunda
áratugnum og hefur síðan vaxið
stórum skrefum. Fjöldamargir
gerðu tilraunir en urðu ekki reglu-
legir neytendur og sneru aftur til
síns fyrri og löglega vímugjafa,
áfengisins. En á síðustu tveimur
áratugunum hafa neysluvenjur
breyst þannig að kannabisefnin
hafa náð ótrúlegri fótfestu jafnhliða
áfenginu. Sagt er að sumir foreldrar
sem reyndu kannabis á yngri árum
eigi núna erfiða daga við að ráða
börnum sínum frá neyslu þess þar
sem þau þurfa þar með að játa á sig
gamla sök, þótt ekki hafi orðið úr
henni vanabindandi fíkn.
Miklar rannsóknir hafa verið
gerðar á áhrifum kannabisefna á
líkamann. Komið hefur í Ijós að
þau geta í sumum tilvikum haft
gagnlegar tímabundnar verkanir
hjá mikið veiku fólki, til dæmis
þeim sem þjást af ógleði samfara
krabbameinsmeðferð. Tillögur um
að leyfa notkun kannabis að lækn-
isráði hafa mætt öflugri mótspyrnu
og hefur í því sambandi verið bent
á að efnið læknar ekkert og að að-
gengi fólks að því sem vímuefni
yrði þá auðvelt og vaxandi neysla
yrði óstöðvanleg. Reynsla hefur
sýnt, að eitt vímuefni býður öðru
sterkara heim, og er ferli fíkils oft
frá áfengi til kannabis og síðan til
heróíns sem er nánast örugg leið til
vonlítillar baráttu og ömurlegra
endaloka.
Þjófnaðir, líkamsárásir og jafnvel
manndráp eru glæpir sem eru dag-
legir viðburðir meðal þjóða sem
hin nýju og öflugu vímuefni hafa
náð tökum á. Islendingar eru
komnir í þann vafasama flokk
þjóða. Ríkisstjórn Islands kynnti
nýlega nýjar aðgerðir til varna gegn
neyslu fíkniefna og jafnframt gegn
neyslu áfengis og tóbaks. A árinu
1997 er áætlað að verja 65 milljón
krónum til eflingar löggæslu og
tollgæslu. Einkum á að hefta að-
gengi barna og unglinga að fíkni-
efnum og reyna að fækka afbrotum
sem tengjast notkun fíkniefnanna.
Innflutningur fíkniefna eykst hratt
og notaðar eru allar mögulegar
leiðir með flugvélum og skipum.
Ef auka á löggæslu og tollgæslu
svo einhverju nemi um allt land sjá
allir að 65 milljónir hrökkva
skammt til þess að sinna þörf allra
stærri hafna og flugvalla landsins.
Gæta getur þurft jafnvel smæstu
hafna. Nær er að halda, að þessar
milljónir muni aðeins duga til að
skipuleggja fíkniefnavarnir okkar
og þar með verða nokkurs konar
hönnunarkostnaður verkefnisins.
Síðan er ríkisstjórninni best að
draga fram margföldunartöfluna
þegar til framkvæmda kemur, ef
duga skulu.
Jónas Hallgrímsson, prófessor.
10 HEILBRIGÐISMÁL 3/1996