Samtíðin - 01.11.1962, Blaðsíða 29

SAMTÍÐIN
25
U ríli nátturunnar 29. cjrein
Rósiit rjóð og rósin gul
Ingólfur Daviðsson:
★ ----------------
TALIÐ ER, að gríska skáldkonan
^ajjplió (upj)i á 6. öld f. Kr.) hafi gef-
ið rósinni nafnið „drottning blómanna“.
iJað heiðursnafn ber hún enn í dag.
Rósarækt er ævaforn. Sagl er, að
skáldskaj)ur Persa hinna fornu ilmi af
i'ósinn. Þeir ortu mikið um rósir og næt-
Urgala og gátu ríinað þau orð saman á
sínu máli (Gul og Bulbul). Soldáninn
svaf á rósahlöðum og þurfti ærnar birgð-
lr frá rósagarðinum mikla (Gulistan),
sem ævintýralegar frásagnir gengu af.
Persar fluttu rósavatn til Evrópu á
miðöldum, og liafa Evrópumenn ef til
vill lært rósarækt af þeim. Grikkir fluttu
rósir til Italíu, og var jafnvel kornökr-
Uni breytt í rósagarða. Rómverjar komu
rósarunnum í blóm i desember í eins
konar gróðurhúsum. Veizluborð Róm-
verja voru skreytt rósablöðum, og rósa-
blöð flutu í víninu. Stúlkurnar notuðu
^eikn af rósaolíu, sem varð afar dýr mun-
aðarvara. Neró keisari keypti rósir fyrir
þúsund krónur til einnar stórveizlu!
Margir kannast við máltækið að segja
eitthvað „undir rós“. Voru Rómverjar
vanir að hafa mynd af rós i loftinu á
^atsölum sínum sem merki þagmælsku
llI1i það, er hjalað var undir borðum.
Með Germönum var rósin tákn og
uuynd ástarinnar. Unga stúlkan gaf
uunusta sínum rósagrein sem tryggða-
Pant. Síðar tók kaþólska kirkjan rós-
Uia í þjónustu trúar og listar.
Flestar munu hinar fornfrægu rósir
hafa verið rauðar eða hvítar. En svo
komu Tyrkir lil sögunnar. Þeir ræktuðu
gular rósir um aldamótin 1600, og lireidd-
ust þaér út um Evrópu á 17. öld.
Nú eru ræktaðar allmargar tegundir
villirósa og gej'silegur fjöldi kynbættra
tegunda eða bastarða. Algengasta garð-
rósin á Islandi er ígulrósin (Rosa rug-
osa), sem þrífst hér prýðilega, þótt kom-
in sc aíla leið frá Norður-Ivína, Kóreu og
Japan. Hin skemmtilega rauðblaðarós er
ættuð frá fjöllum Mið- og Suður-Evr-
ópu. Meyjarrósin (Rosa Moyesii) vex
villt í Kína, skammt frá landamærum
Tíbets, í 2—3000 metra hæð yfir sjó.
Samt blómgast hún ágætlega i Reykja-
vík og á Akureyri og verður 2—3 m liá
alsett rauðum blómum. Margar fleiri
rósategundir vaxa vel í görðum hér á
landi.
En eru til íslenzkar rósir? Já, meira
að segja tvær tegundir: glitrós og þyrni-
rós. Glitrósin vex aðeins hjá Kvískerjum
í Öræfum og á þar í vök að verjast í
skriðurunninni brekku. Eggert Ólafs-
son nefnir hana i ferðabók sinni. Þyrni-
rósin vex aftnr á móti á allmörgum
stöðum (sbr. Flóru íslands). Um miðj-
an ágúst sl. var t. d. allstórt svæði við
Hestakleifagil (við Arnarstapahlíð) í Isa-
firði vestra hvítl af rósablómum að sögn
bæjarfógetans í Isafjarðarkaupstað.
Þyrnirós vex á talsverðu svæði að Klung-
urbrekkum í Dalasýslu. Staðarnafnið er
merkilegt og eflausl fornt. Klungur er
nefnilega gamalt nafn á rós (og lifir
enn i Noregi). „Að hlaupa um kletta og
klungur" merkir ujiju'imalega að hlaupa
um grjót og rósarunna, sem jafnan eru
ærið þyrnóttir og erfiðir yfirferðar.
Ræklaðar eru rósir á íslandi í görðum,
gróðurhúsum og stofum. Rósin er jafn
vinsæl og dáð og fyrir þúsundum ára.