Fréttablaðið - 23.06.2010, Blaðsíða 16

23. júní 2010 MIÐVIKUDAGUR
Ljóst er að talsverður fjöldi aðila hefur þegar gert upp samninga
sína við fjármögnunarfyrirtæki
samkvæmt útreikningum þeirra
sjálfra miðað við gengisbreyting-
ar. Þessir aðilar hafa ekki þann
valkost að lýsa yfir skuldajöfnuði
gagnvart eftirstöðvum samnings-
ins. Hins vegar eiga þessir aðil-
ar að mati undirritaðra ótvíræð-
an endurkröfurétt á viðsemjanda
sinn sem nemur ofgreiddu endur-
gjaldi samningsins.
Líkt og rakið var í fyrri hluta
greinarinnar ætti við útreikning
á endurgreiðslukröfu aðila að miða
við upphaflegan höfuðstól lánanna
að viðbættum umsömdum vöxt-
um. Þegar lánin hafa verið reikn-
uð út miðað við þessar forsendur
er rétt að draga frá þær greiðslur
sem viðkomandi skuldari greiddi
að viðbættum vöxtum skv. lögum
nr. 38/2001 frá réttum gjalddög-
um vegna þess sem ofgreitt var.
Með þessu móti er unnt að reikna
út fjárhæð endurkröfu viðkomandi
aðila.
Aðilar sem hafa skuldbreytt
lánum í hefðbundin verðtryggð
íslensk lán
Fyrir liggur að fjölmargir lántak-
endur hafa nýtt sér þau úrræði
sem í boði hafa verið hjá fjármögn-
unarfyrirtækjum vegna bílasamn-
inga, þ.á m. svokallaða skilmála-
breytingu sem felur það í sér að
gengistryggðum lánum er breytt í
verðtryggð íslensk lán. Að mörgu
er að hyggja varðandi réttarstöðu
skuldara sem hafa nýtt sér slík
úrræði. Undirritaðir telja þó, í
ljósi yfirlýsinga fyrirsvarsmanna
stærstu fjármögnunarfyrirtækj-
anna, að þessir aðilar eigi sama
rétt til leiðréttingar samkvæmt
dómum Hæstaréttar og þeir sem
ekki nýttu sér slík úrræði. Ekki er
hins vegar loku fyrir það skotið að
því verði haldið fram af hálfu ein-
hverra fjármögnunarfyrirtækja að
í skuldbreytingunni felist að samið
hafi verið upp á nýtt með bindandi
hætti. Það mun að líkindum skýr-
ast á næstu dögum eða vikum
hvort slíkum röksemdum verður
haldið á lofti. Hvað sem því líður er
mikilvægt fyrir þá aðila sem hafa
nýtt slík úrræði að huga vandlega
að réttindum sínum, enda varðar
það miklu fyrir skuldara hvort lán
hans teljist vera verðtryggt eða
óverðtryggt.
Voru vörslusviptingar ólögmætar?
Það er meginregla íslensks rétt-
ar að dómendur dæma um ágrein-
ing milli aðila og handhafar fram-
kvæmdavalds sjá um fullnustu
dómsúrlausna, sbr. 2. gr. stjórnar-
skrárinnar. Hornsteinar íslensks
réttarfars eru svo lög nr. 91/1991
um meðferð einkamála og lög nr.
90/1989 um aðför. Í síðarnefndu
lögunum eru skýrar lagareglur um
það hvernig staðið skuli að vörslu-
sviptingum, öðru nafni beinum
aðfarargerðum. Í þeim reglum er
gert ráð fyrir að beiðni um aðför sé
beint til héraðsdómara sem boðar
aðila til þinghalds. Í þinghaldinu
fær skuldari frest til að leggja
fram greinargerð og til öflunar
sönnunargagna. Að því loknu er
málið sótt og varið munnlega. Þá
kveður héraðsdómari upp úrskurð
um hvort eða að hverju leyti kraf-
an nái fram að ganga. Tekið skal
sérstaklega fram að héraðsdómari
verður að jafnaði að hafna beiðn-
inni ef hann telur varhugavert að
gerðin nái fram að ganga á grund-
velli þeirra takmörkuðu sönnunar-
gagna sem unnt er að tefla fram
í slíkum dómsmálum. Ef niður-
staða héraðsdómara er á þann veg
að heimilt sé að vörslusvipta við-
komandi bifreið eða lausafé er
í aðfaralögunum gert ráð fyrir
aðkomu sýslumanns sem fullnæg-
ir úrskurðinum með aðför.
Dómar Hæstaréttar í gengismál-
unum vekja áleitnar spurningar
um lögmæti beinna aðfarargerða
sem komið hafa til kasta dómstóla
og fullnægt hefur verið á síðustu
mánuðum og misserum vegna
meintra vanefnda gengistryggðra
samninga. Til þess að geta kveðið
upp úr um lögmæti slíkra aðgerða
þarf að endurreikna hvern og einn
lánssamning út frá þeim forsend-
um sem gefnar voru upp hér að
framan. Ef niðurstaðan er sú að
viðkomandi skuldari hafi í raun
ekki verið í vanskilum þegar rift-
un viðkomandi lánssamnings fór
fram þá er hugsanlegt að sá hinn
sami eigi skaðabótakröfu á hendur
fjármálafyrirtækinu.
Áhugavert er í þessu samhengi
að velta fyrir sér niðurstöðu
Hæstaréttar Íslands 16. júní 2010
í máli nr. 347/2010 (Sigrún Haf-
steinsdóttir gegn Lýsingu hf.). Í
málinu krafðist Lýsing hf. þess
að tiltekin bifreið í eigu Sigrúnar
yrði tekin með beinni aðfarargerð
úr vörslum hennar. Niðurstaða
héraðsdóms var sú að fallist var
á kröfu Lýsingar hf. Málinu var
skotið til Hæstaréttar með kæru
sem sneri niðurstöðu héraðsdóms
við og hafnaði kröfu Lýsingar
hf. með þeim röksemdum að slík
óvissa hafi verið um ætluð van-
skil Sigrúnar við riftun samnings
aðila, að ekki væri uppfyllt skil-
yrði 78. gr. laga nr. 90/1989 um
aðför til að leyfa hina umbeðnu
aðfarargerð.
Grundvöllur skaðabótaábyrgðar
þess sem fer fram á aðför, gerðar-
beiðanda, ef í ljós kemur að skil-
yrði skorti til beinnar aðfarar-
gerðar samkvæmt framansögðu,
er ákvæði 96. gr. laga um aðför
nr. 90/1989 þar sem skýrt er kveð-
ið á um að gerðarbeiðanda beri að
bæta gerðarþola allt það tjón sem
hann hefur orðið fyrir við slíkar
aðstæður. Mikilvægt er að þeir
aðilar sem hafa þurft að þola slík-
ar vörslusviptingar kanni vand-
lega réttarstöðu sína og hugsan-
legan bótarétt.
Þessu til viðbótar er rétt að
benda á þá staðreynd að mörg fjár-
mögnunarfyrirtæki hafa á grund-
velli staðlaðra samningsskilmála
beitt vörslusviptingum gagnvart
þeim skuldurum sem ekki hafa
staðið í skilum með afborganir
samkvæmt lánssamningi. Und-
irritaðir eru þeirrar skoðunar
að verulegur vafi sé um lögmæti
slíkra vörslusviptinga og þá án
tillits til niðurstöðu Hæstaréttar
í gengismálunum svokölluðu og
þess hvort viðkomandi skuldari
hafi verið í vanskilum með lánið
þegar vörslusviptingin var fram-
kvæmd.
Þessi skoðun er á því byggð
að ekki er unnt, að mati undir-
ritaðra, að hliðra til þeim efnis-
legu og réttarfarslegu skilyrð-
um sem aðfararlögin kveða á um
með samningum. Lög um aðför
nr. 90/1989 eru m.ö.o. ófrávíkj-
anleg hvað þetta atriði varðar. Af
þessu leiðir að vörslusviptingar
sem byggðu á einhliða samnings-
ákvæðum og framkvæmdar voru
án aðkomu dómstóla eða hand-
hafa framkvæmdavalds voru að
öllum líkindum ólögmætar. Lán-
takar sem hafa þurft að þola slík-
ar vörslusviptingar eiga því að
öllum líkindum rétt til skaðabóta
á hendur viðkomandi fjármögnun-
arfyrirtæki að öðrum bótaskilyrð-
um uppfylltum.
Niðurstaða
Í þessari grein hefur verið fjall-
að um stöðu og möguleg úrræði
lántakenda í kjölfar hinna marg-
umræddu gengisdóma Hæstarétt-
ar. Umfjölluninni er ekki ætlað að
vera tæmandi heldur tilgangur-
inn öðru fremur sá að varpa ljósi
á réttarstöðu skuldara í tengslum
við tiltekin álitaefni sem upp hafa
komið í kjölfar niðurstöðu dóm-
anna.
Undirritaðir telja mikilvægt að
skuldarar gengistryggðra lána
velti vandlega fyrir sér réttar-
stöðu sinni og fái aðstoð sérfræð-
inga til að meta hvaða aðgerðir eru
nauðsynlegar til að ná fram rétt-
mætri niðurstöðu í hverju tilviki.
Nauðsynlegt er í því sambandi að
skoða hvern og einn samning sem
bundinn er erlendri mynt og kanna
hvort sú tenging sé ólögmæt miðað
við þær forsendur sem gefnar voru
í gengisdómunum.Ef niðurstað-
an er sú að um ólögmæta gengis-
tryggingu sé að ræða er mögulegt
að viðkomandi skuldari eigi end-
urkröfu- og/eða bótarétt gagnvart
viðkomandi fjármögnunarfyrir-
tæki.
Og hvað svo? − síðari hluti
Ólögmæt gengistrygging
Einar Hugi
Bjarnason
lögmaður hjá ERGO
lögmönnum
Björgvin Halldór
Björnsson
lögmaður hjá ERGO
lögmönnum
Dómar Hæstaréttar í gengismálunum
vekja áleitnar spurningar um lögmæti
beinna aðfarargerða sem komið hafa
til kasta dómstóla og fullnægt hefur
verið á síðustu mánuðum og misser-
um vegna meintra vanefnda gengis-
tryggðra samninga.