19. júní - 19.06.1958, Page 5

Bréf til Vcdísar
Það var vormorgunn. ÍJti á hlaðinu á Litlu-
Strönd stóð Rauður gamli (sbr. Dumbsminni) og
beið átekta. Húsbóndinn var að leggja á hann
hnakk og spenna beltisgjörðina, en lítil telpuhnyðra
var á vappi í kring. Skyndilega stanzaði hún,
teygði barnshandleggina um háls hestinum og
horfðist síðan góða stund í augu við þennan trygga
vin sinn. „Pabbi, það er ekki satt, dýrin hafa víst sál.
Sérðu bara augun í honum Rauð.“ Það brá fyrir
bliki í augum fjallabóndans, hann strauk hendinni
um ljósan telpukollinn og sagði stillilega: „Finnst
þér það líka?“
Þessi athurður, sem gerðist fyrir meir en hálfri
öld, rifjaðist upp fyrir frú Védísi .Tónsdóttur, þegar
henni varð hugsað til bernsku sinnar, en faðir henn-
ar var Jón Stefánsson, skáld á Litlu-Strönd, öðru
nafni Þorgils gjallandi (1851—1915).
Þetta smáatvik sýnir glögglega, hve snemma
hið nána samband hófst, sem ríkti meðal þeirra
feðgina alla ævi.
% sem þetta rita, hafði áður lesið margt um
og eftir Þorgils gjallanda, vitað, að með beztu sög-
um sínum markar hann brautryðjandaspor í is-
lenzkri bókmenntasögu, en þegar ég hafði spjall-
að við frú Védísi, heyrt hana segja frá föður sín-
um, lesið og hugleitt öll bréfin, sem hún lánaði
mér, fannst mér ég fyrst hafa kynnzt heimilisföð-
urnum og bóndanum á Litlu-Strönd.
Bréfin, sem frú Védís á frá föður sínum, eru alls
23 auk smámiða án dagsetningar, sem varla getur
talizt annað en kveðja, en er um margt merkileg-
ur, og verður vikið að honum síðar. Bréfin eru
rituð á árunum 1901—1915. Frá fyrsta árinu hef-
ur aðeins varðveitzt eitt bréf, en veturinn 1903—
1904 er frú Védís við nám á Kvennaskólanum á
Blönduósi, og þann vetur fær hún flest bréfin eða
alls átta. Fjögur bréfanna eru rituð sumarið 1909,
en þá dvaldist frú Védís sumarlangt í Kaupmanna-
höfn. Eitt bréfanna er ritað hvítasunnumorguninn
1911, en þá var Védís á kennaranámskeiði fyrir
sunnan. Næstu tvö árin berast henni sex bréf,
fyrra árið er hún í Noregi, hið síðara við kennslu
í Þingeyjarsýslu. Loks eru tvö bréfanna rituð í
19. JÚNÍ
byrjun árs 1914, en síðasta bréfið, sem er ritað 13.
júní 1915, berst frú Védísi eigi í hendur fyrr en
eftir lát föður síns.
Mörg bréfanna eru skrifuð á þéttstrikaðar smá-
arkir, jafnstórar. Áferðin er falleg, óviða párað yfir
orð né orðum bætt inn í, höndin mjúk og læsileg.
Síðasta bréfið ritar Jón Stefánsson 64 ára að aldri,
en með árunum leggur hann meiri og meiri rækt
við skriftina, eins og hann vilji halda sem lengst
því orði, sem af honum fór, að hann væri lista-
skrifari.
Þótt bréfin séu um margt lík að ytra útliti, er
efni þeirra mjög margbreytilegt.
Virðist stundum sem bréfritarinn reyni að snið-
ganga hið hefðbundna, kreddufasta form, er venju-
lega fylgir bréfaskriftum, sami uppreisnarandinn
gegn hvers konar þvingun geri vart við sig og í rit-
um hans, t. d. eru lokaorð allra bréfanna mjög ólík,
jafnvel kveðjuorðin aldrei hin sömu, en niðurlag
tveggja bréfanna hefur glatazt. Hvítasunnubréfið
(1911) endar á þessum orðum: „Gleðilega hátíð,
dóttir góð — nú er hvítasunnumorgunn, og sól skín
um sali og á gráhærða höfuð pabba þíns — Jóns
Stefánssonar". Undir lokin man hann eftir að bjóða
dóttur sinni gleðilega hátíð, hinar þéttskrifuðu síð-
ur á undan fjalla nær eingöngu um skáldskap.
Fyrsta bréfið, sem hann skrifar henni, endar á
þessum orðum: „Ég er pabbi þinn ástkæra barn, og
föðurhjarta slær þó einnig i brjósti harðlynda karls-
ins, sem heitir Jón Stefánsson.“ Og víðar fer hann
í eins konar orðaleik með nafnið sitt, sem hann
ritar ávallt fullum stöfum undir bréfin til dóttur
sinnar. Næstsíðasta bréfið endar svona: „Hittumst
heil og umfram allt, að þi\ með ung augun hafir
betri sólarsýn en karlinn — Jón Stefánsson.“ Þessi
sýnishorn bera með sér, hve lokaorð bréfanna eru
ólík, þó að einu fái höfundurinn aldrei breytt:
í upphafi stendur alltaf sama staðarnafnið, öll eru
þau skrifuð á Litlu-Strönd.
Áður en haldið er áfram með beinar tilvitnanir
í bréfin, skal hér tekið lítið dæmi, sem sýnir hið
einkennilega samband, sem skapast milli þeirra
feðgina í bréfaskriftunum. Orð hefur legið á, að
3