19. júní - 19.06.1958, Síða 8

Stefánssonar eru bréfin mikilvæg heimild. Kveðst
hann hafa verið kominn af æskuárum, þegar hann
breytti trúarskoðunum sínum, en þeim mönnum
sé oft seinsnúinn hugur til baka (1913). En þegar
barnstrúin reyndist honum ekki nægjanleg, fór
hann ekki hina einföldu leið að látast trúa, slikt
óhreinlyndi var honum óeiginlegt, og svo trúhneigð-
ur var hann í eðli sínu, að honum gat ekki staðið á
sama. I trúarhita hans er líka fólginn ofsi þess
manns, sem hefur verið á rangri leið, en horfið að
hinni einu réttu. Himinn hans var þessa heims, hér
átti að búa mönnum sæluvist, betra og frjálsara líf
með sannleikann að leiðarljósi. Og eins og áður,
varð að ryðja öllum hindrunum úr vegi, allt varð
að vikja, sem var andstætt því, að sæluvistin yrði
veraldleg. Þótt hann lenti hér í andstöðu við þá,
sem honum þótti vænst um, varð hann hér sem
annars staðar að fylgja sannfæringu sinni. Eink-
um voru það prestarnir, sem hann réðst á, taldi þá
hafa brugðizt skyldu sinni, boða mönnum úreltar
kenningar, sem þeir tryðu ekki sjálfir. Gamla bók-
stafstrúin var ein af hindrununum, sjálfur kveðst
hann heldur vilja sitja til borðs með „blessuðum
ómenntuðu hrottunum í Valhöll en Jakobi og
strákaskröttunum hans“ (1904).
Það var því engin furða, þótt styr stæði um
slíkan mann —- fáum kom til hugar, að snörpustu
ádeilurnar voru sprottnar af mestri umbótaviðleitni
og að öfgamaðurinn hafði gefið öðrum meiri hlut-
deild í hjarta sínu en honum var sjálfum hollt.
En með árunum lægði öldurnar, bardagamaður-
inn var hættur að standa í fremstu víglínu, þótt
hann slíðraði aldrei sverðið — og á vissan hátt
höfðu hugsjónirnar sigrað. Hann brýnir fyrir dótt-
ur sinni, að í öllum trúarfélögum geti fundizt góð-
ir menn. „Mundu dæmin Áskels, Ingimundar, Þor-
kels mána, Síðu-Halls og Gests spaka . . . Frjáls-
lyndi, mannást, umburðarlyndi og sannsýni, það
ræður mestu og prýðir bezt“ (1913).
Síðla kvölds barst eitt sinn bréf frá Védísi heim
að Litlu-Strönd. Þegar faðir hennar hafði lesið það,
var honum mikið niðri fyrir, hann varð að koma
aðvörunarorðum til dóttur sinnar, hún varð að
sýna meira umburðarlyndi en hann. Enginn tími
vannst til bréfaskrifta, pósturinn á förum, svo að
hann hripar um hæl fáeinar línur á smámiða, án
staðsetningar, án ártals, sem gleymdist annars
aldrei:
„Bréf þitt kom í kveld, elsku Disa. Gleðilegt, að
þér líður vel. — Hægt og haegt með trúarhitann,
6
blessuð mín. Ekkert ofstæki. Varastu það. Vertu
góð, þá er guð með þér; göfgið í sjálfri þér er guð.
Alla tima blessuð og sæl góða, góða Dísa.“
1 algleymi augnabliksins vitjar skáldið æsku
sinnar, leitar uppruna síns, án þess að um nein
trúarhvörf sé að ræða, og án þess að afneita hug-
sjón sinni sameinar hann hinar ólíku trúarskoðanir
í æsku og elli með orðunum: Vertu góð, þá er guð
með þér; göfgið i sjálfri þér er guð.
Og bágt á ég með að trúa, að allir þeir, sem töl-
uðu til hans svigurmæli, hafi gert einlægari og
sannari trúarjátningu.
Bréfunum til Dísu er það sameiginlegt öðrum
bréfum, að lesandanum hættir til að vanmeta gildi
þeirra. Mörg atriðanna eru svo ótrúlega smávægi-
leg, að i fljótu bragði virðist sem um engan fróð-
leik sé að ræða. En þau eru jafnframt svo sönn í
látleysi sínu, svo sterk í einefldni sinni, að þau
gefa furðu glögga mynd af mannlifinu innan síns
þrönga sviðs og veita um leið þann fróðleik, sem
sendibréf ein geta veitt.
En bréfin til Dísu eru líka óvanaleg um margt.
Þau eru dagbók bóndans á Litlu-Strönd, hugsan-
ir, sem hann þarf að losna við í einverunni. Þau
eru að því leyti mikilvæg heimild, að þar er öll-
um hömlum rutt úr vegi, allri sýndarmennsku
sleppt — alls staðar má heyra æðasláttinn undir.
Þó er ótalið atriðið, sem gerir bréfin til Dísu
óvaanlegust og sérstæðust, og það er, hvernig faðir
ritar dóttur sinni: allur aldursmunur hverfur, þau
hætta að vera feðgin, skáldið talar við jafnoka sinn.
1 einu bréfinu til Dísu finnur hann, hvað dóttur
sinni hljóti að þykja þetta undarlegt. „Á pappírn-
um er pabbi beztur. Þetta mun þér detta í hug,
Dísa mín, og er það eigi undarlegt" (1911).
I öllum þessum sundurleitu bréfum speglast á
vissan hátt skapgerð skrifarans, og eftir lesturinn
fannst mér ég þekkja bóndann á Litlu-Strönd.
Á vegi mínum hafði orðið afskekkti fjallabónd-
inn, sem varð að láta sér nægja að biðja dóttur
sina að „anda hlýrri kveðju til kleifanna í Geir-
þjófsfirði“, hugsuðurinn vökuli, sem veitti hingað
nýjum menningarstraumum, tilfinningamaðurinn
raunsæi, sem sá galla sína og samtíðar sinnar bet-
ur öðrum, öldungurinn, sem eltist án þess að verða
gamall.
Er þér, lesandi góður, ekki líkt farið og mér, að
það hvarfli að þér, að Jón Stefánsson sé jafnvel
meiri en Þorgils gjallandi?
GuSrún P. Helgadóttir.
1 9. JCNl