19. júní - 01.10.1994, Qupperneq 11

AK tjULSKYLD UNNAK
l ull yfirráð yf'Ir konuni
Því er minnst á mannfjöldaráðstefnu SÞ
í inngangi að grein um ofbeldi gegn kon-
um að grunnhugmyndir karla sem beita
konur sínar ofbeldi á heimilum virðast þær
sömu og birtust í afstöðu klerkaveldis
múslima og kaþólsku kirkjunnar til kvenna
á umræddri ráðstefnu, nefnilega: Karlar
eiga að hafa fiill yfirráð yfir konum, eink-
um líkama þeirra en einnig sál og þeir eiga
að skapa þeim lífsskilyrði. Konur með eig-
in vilja og umráðarétt yfir líkama sínum og
lífi eru ógnun við karla og hefðbundin yf-
irráð þeirra í hverju samfélagi.
A mannfjöldaráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna var það staðfest að kúgun kvenna er
alheimsvandamál.
Kúgun kvenna birtist með mismunandi
skýrum hætti í ólfkum samfélögum.
Kúgun kvenna er afdrifarík fyrir mann-
fjöldaþróun í heiminum og lífsskilyrði
komandi kynslóða.
Aðeins með því að aflétta kúgun kvenna
má ná tökum á stærstu vandamálum
rnannkynsins, þeim að brauðfæða og hýsa
komandi kynslóðir.
Þannig er hægt að skoða vandamálið í
víðasta samhengi og komast að almennri
niðurstöðu. Frelsun kvenkynsins verður
vonandi einhvern tíma að veruleika þótt sú
framtíð virðist fjarlæg. En sú kona sem er
lamin til undirgefni á heimili sínu, hvort
sem það er í fran, á Ítalíu eða íslandi, þarf
lausn sinna mála hér og nú.
Ofbeldi gegn konum á heimilum er
aldagamalt vandamál. Lengi var það sjálf-
sagt. Síðan var það falið. Nú er það til um-
ræðu í lýðræðislegum samfélögum og um
leið viðurkennt að við því þurfi að bregðast
með ýmsu móti og berjast gegn því.
Kvennaathvarfið
Fyrir um 12 árum var stofnað Kvenna-
athvarf í Reykjavík, það fyrsta sinnar teg-
undar á Islandi. Þar hefur nú safnast mikil
reynsla og þekking á heimilisofbeldi eins
°g það birtist hér á landi. Þar hefur margri
konu verið veitt neyðaraðstoð en einnig
hjálp til þess að losna undan ofurvaldi kær-
asta, eiginmanns, sambýlismanns eða fyrr-
verandi sambýlismanns og jafnvel föður
sem hefur beitt hana ofbeldi um lengri eða
skemmri tíma.
Kvennaathvarfið er til húsa í stóru og
fallegu, gömlu steinhúsi og þar starfa sex
konur á vöktum allan sólarhringinn (1-2 í
emu) auk þess sem þar er ráðskona og sál-
ftæðingur sem vinnur annars vegar með
vaktkonunum og hins vegar með þeim
fórnarlömbum ofbeldisins sem leita í at-
hvarfið. Sálfræðing urinn heitir Ragnheiður
^ndriðadóttir og hún tekur konur einnig í
fi'amhaldsmeðferð óski þær þess. Að auki
hefur verið opnuð þjónustumiðstöð að
Vesturgötu 5, þar sem veitt er ráðgjöf og
fræðsla um vandamálið og starfsemi at-
hvarfsins kynnt. Þangað koma konur einn-
ig í eftirviðtöl og þar fer fram endurhæfing
í formi hópstarfs.
Eins og hrunið hús
Þegar kona leitar til Kvennaathvarfsins,
er það venjulega ekki í fyrsta sinn sem hún
er slegin af sambýlismanni sínum eða
maka. Hún er búin að þola barsmíðar
lengi. Stundum í mörg ár eða áratugi. Það
er misjafnt hversu mikið hún hefur skadd-
ast á líkama. Marblettir hverfa, beinbrot
gróa, hún hefur jafnað sig af heilahristingi,
glóðaraugum, brunasárum og annars konar
sýnilegum áverkum oft og mörgum sinn-
um, en það sem öllum konum er sameig-
inlegt sem þolað hafa langvarandi barsmíð-
ar og andlegt ofbeldi eru áverkar á sálinni
sem eru miklu lengur að hverfa. Sjálfs-
mynd konunnar er í molum. Hún er eins
og hrunið hús. Og það er langtímaverkefni
að byggja hana upp að nýju.
Kvennaathvarfið var stofnað sem
neyðarathvarf þar sem konum er boðið
skjól í skamman tíma, einum eða með
börn sín. Lengst geta þær dvalið í athvarf-
inu í þrjá mánuði og hægt er að hýsa mest
10-15 konur í einu. Arangurinn af starfi
Kvennaathvarfsins birtist með ýmsu móti.
Tilvist þess hefur ýtt undir umræðu um
vandamálið og nú er meðalaldur þeirra
kvenna sem leita aðstoðar mun lægri en
áður. Konur eru orðnar meðvitaðar um að
það er óeðlilegt að sambýlismenn þeirra
eða makar beiti þær ofbeldi, auk þess sem
það er ólöglegt og saknæmt, og þær láta
því ekki ofbeldið jafn lengi yfir sig ganga
nú og áður.
Endurhæfing lykilorð
En þrátt fyrir það að þær viti að þær
þurfi ekki og eigi ekki að umbera ofbeldið
sem þær eru beittar þá getur liðið langur
tími áður en þær yfirgefa menn sína í al-
vöru. Félagslegar aðstæður þeirra geta verið
þess eðlis að það sé þeim ofviða. Þær eru
óöruggar um að þær geti séð sjálfum sér og
börnum sínum farborða. Þær eru oft á
barmi taugaáfalls. Þær eru í sjokki yfir því
að maðurinn sem þær elska, sem þær kusu
að búa með, maðurinn sem „elskar“ þær og
þær hafa átt svo góðar stundir með og
eignast börn með, skuli samt geta barið
þær eins og harðfisk. Þær bregðast í fyrstu
við með því að taka sökina á sig. Þær hljóti
að vera svona ómögulegar og óþolandi,
ljótar, feitar, horaðar, hæfileikalausar, léleg-
ar húsmæður, óhæfar mæður, hórur, tussur,
allt þetta auvirðilega sem maðurinn þeirra
heldur fram um þær þegar hann sleppir sér
við þær. Og þær reyna að aðlaga sig kröf-
um mannsins, „bæta sig“, leggja sig í líma
við að þóknast manninum til þess að koma
í veg fyrir að þessi ægilega reiði brjótist út
aftur. Oft ala þær lengi í brjósti þá von að
hann muni breytast og láta af ofbeldinu,
bara ef þær umgangist hann nógu varlega
og verði nógu „góðar“. Þessi von nærist á
því að karlmennirnir sína oft mikla iðrun
og lofa bót og betrun ef þær bara verði
kyrrar hjá þeim eða komi til þeirra aftur.
Oftast verður sú von að engu því þegar
maðurinn hefur hlotið fyrirgefningu, sam-
búðin er aftur komin í eðlilegt horf, er
gangurinn sá að spenna hleðst upp að
nýju, hann byrjar að finna konunni allt til
foráttu á ný og fær að lokum útrás í æðis-
kasti sem venjulega verður sífellt alvarlegra
og hættulegra lífi konunnar því lengra sem
líður.
Að byggja upp sjálfstraust konu sem
hefur verið í sambúð af þessu tagi getur
tekið langan tíma. Það er eins og að byggja
upp hrunið hús. Hún þarf mikla hjálp og
stundum massfva sálfræðimeðferð. Og það
gleðilegasta við starfsemi Kvennaathvarfs-
ins er að sjá þegar slík endurhæfing fer að
skila árangri og niðurbrotnar konur fara að
blómstra á ný.
- Við höfum séð konur sem eru búnar
að þola langvarandi og óhugnanlegt of-
beldi rísa upp, taka líf sitt í eigin hendur
og blómstra, segja starfskonur Kvennaat-
hvarfsins þegar spurt er um árangur af
starfi þess.
Sjálfslraustið endurreist
Ragnheiður lýsir því F ernig hún vinnur
með konunum sem k.ta til hennar. Hún
reynir að komast að því hvernig sjálfsmynd
konunnar lítur út í leit að þeim eiginleik-
um sem konan sjálf er sáttust við í fari
sínu. Hverjar eru hennar sterkustu hliðar?
Kannski finnst konunni að hún sé í raun
góð móðir, dugleg í sinni vinnu, snyrtileg
húsmóðir o.s.frv. og á þeim grunni þar sem
konan er sterkust reynir Ragnheiður að
hjálpa henni að byggja upp nýtt sjálfs-
traust. Hún reynir að fá konuna til þess að
sætta sig við að miðað við þær kringum-
stæður sem hún býr við sé ekkert óeðlilegt
við það að hún sé niðurbrotin og miður
sín, hrædd við lífið og finnist hún ómögu-
leg. Mikilvægast sé að hún sjái að til séu
færar leiðir til þess að brjótast út úr því
fangelsi sem ofbeldissambandið er. Hjálpa
henni að finna styrk sinn og getu til þess.
Karlmciiii sem bcita ofbcldi
Á síðari árum hefur athyglin beinst að
karlmönnum sem beita konur líkamlegu
eða andlegu ofbeldi. Hverjir eru þeir og
hvers vegna fara þeir svona með konur sem
11