19. júní - 01.06.1995, Blaðsíða 4

• STJÓRNMÁL_____________
Steinunn Jóhannesdóttir:
Staðan að loknum
kosningum 1995
Niðurstaðci síðustu kosninga urðu jafn-
réttissinnuðum konum og körlum von-
brigði. Konum fjölgaði ekkert á þingi,
þær eru fimmtán og voru fimmtán, aðeins
ein kona situr í ríkisstjórn og embœtti for-
seta alþingis, sem konur hafa gegnt s.l.
tvö kjörtímbil, er nú aftur komið í hlut
karlmanns. Konur fara aðeins með for-
mennsku í þremur þingnefndum af tólf.
Þrjár konur gegna þingflokksformennsku.
Alþýðuflokkurinn hefur eina konu á þingi,
Rannveigu Guðmundsdóttur. Alþýðu-
bandalag hefur tvœr, Margréti Frímanns-
dóttur og Bryndísi Hlöðversdóttur. Fram-
sóknatflokkurinn hefur þrjár, Ingibjörgu
Pálmadóttur, Siv Friðleifsdóttur og Val-
gerði Sverrisdóttur. Ingibjörg er auk þess
eina konan sem gegnir embœtti ráðherra.
Kvennalistinn hefur þrjár þingkonur,
Guðnýju Guðbjörnsdóttur, Kristínu Ást-
geirsdóttur og Kristínu Halldórsdóttur,
Sjálfstœðisflokkurinn hefur fjórar konur,
Arnbjörgu Sveinsdóttur, Láru Margréti
Ragnarsdóttur, Sigríði Önnu Þórðardótt-
ur og Sólveigu Pétursdóttur. Þjóðvaki
hefur þrjár konur, Jóhönnu Sigurðardótt-
ur, Ástu Ragnheiði Jóhannesdóttur og
Svanfríði Jónasdóttur. Þetta nýja stjórn-
málaafl er eini blandaði stjórnmálaflokk-
urinn sem lýtur forystu konu og sá eini
þar sem konur eru í meirihluta í þing-
flokki. Það má kalla einu stórtíðindin á
sviði jafnréttismála sem tengjast síðustu
alþingiskosningum en í heild batnar staða
kvenna ekki neitt.
Óbreytt hlutfall
Hlutfall kvenna á þingi er það sama og síð-
asta kjörtímabil eða tæp 24% og í ríkisstjórn
aðeins 10 %. Miðað við stöðuna annars
staðar á Norðurlöndum er þessi niðurstaða
öldungis óviðunandi aðeins fimm árum fyr-
ir aldarlok. í Svíþjóð nálgast konur það að
hafa náð markmiði sínu um helmingaskipti
hins pólitíska valds því þær eru nær helm-
ingur þingmanna og fullur helmingur (50
%) ráðherra í hinni nýju stjórn jafnaðar-
manna. í Noregi hefur kona árum saman
verið forsætisráðherra og a.m.k. þrír stjórn-
málaflokkanna þar hafa kosið konu sem for-
mann. í Finnlandi er staðan svipuð og í Nor-
egi og Svíþjóð en nokkuð lakari í Dan-
mörku.
Allir einlægir jafnréttissinnar hljóta að
spyrja sig hvers vegna íslenskum konum
gangi svona miklu verr að ná jafnrétti á við
karla en kynsystrum okkar á meðal frænd-
þjóðanna. Er það eitthvað í þjóðfélagsgerð
okkar og ytri aðstæðum sem gerir baráttu ís-
lenskra kvenna svona miklu örðugri og
seinfærari? Eru það baráttuaðferðirnar sem
eru lélegri? Er hugmyndafræðin röng eða á
villigötum? Eða eru íslenskir karlmenn
svona ntiklu fastari fyrir? Eru þeir seinni að
taka við sér?
Konur og aðstæður barna
Lítum fyrst á þjóðfélagsaðstæðurnar. Þeir
eru fáir sem ekki sjá að kjör kvenna eru afar
nátengd börnum, barnafjölda og aðbúnaði
barna. A Islandi, sem og í öðrum þróuðum
löndum, hefur barneignum á hverja konu
farið fækkandi alla öldina, einkum þó eftir
hana miðja með tilkomu pillunnar og ann-
arra öruggra getnaðarvarna. Um nokkurt
árabil hefur talan verið að meðaltali um tvö
börn á konu. Sú tala er svipuð annars staðar
á Norðurlöndum og víða í Evrópu þólt
merkjanlegar séu smásveiflur upp eða niður
á einhverjum árabilum mismunandi eftir
löndum. Konur í þessum löndum eru því
ekki almennt að berjast með mikla ómegð.
En þær geta verið bundnar við uppeldi þess-
ara fáu barna sinna í einhverja áratugi, ef
þjóðfélagið býður ekki upp á þjónustu eins
og góða og örugga dagvistun og vel skipu-
lagða skóla. Þar að auki geta andlegar og
líkamlegar sérþarfir barna verið af margvís-
legu tagi og því er læknis- og heilbrigðis-
þjónusta við börn einnig lykilatriði fyrir
mæður þcirra.
Með öðrum orðum, því meiri peningum
sem varið er af almannafé í þjónustu við
börn, þeim mun frjálsari eru konur og lík-
legri til þess að geta nýtt sér hæfileika sína
og getu á öðrum sviðum en uppeldis- og
umönnunarsviðinu.
ísland - önnur Norðurlönd
Munurinn á íslensku samfélagi og öðrum
norrænum samfélögum er löluverður á ýms-
um sviðum. Það eru mun færri stoðir undir
efnahagslífi fámennrar fiskveiðiþjóðar eins
og Islendinga en hinna háþróuðu iðnaðar-
og þjónustusamfélaga frændþjóðanna.
Veiðimannasamfélagið er á vissan hátt
frumstæðara og hefðbundnara í viðhorfi
sínu til hlutverka kynjanna, en fjölþættari
og rótgrónari iðnaðarsamfélög. Viðhorf til
menntunar og menningar er annað og lýsir
sér m.a. í því að hér á landi er mun minni
fjármunum varið til dagvistar- og skólamála
barna en á hinum Norðurlöndunum. Því
kann sú brcyting sem í bígerð er á íslensku
skólakerfi með einsetningu og heilsdags-
skóla að hafa meiri áhrif á stöðu kvenna í
framtíðinni en margvísleg jafnréttisákvæði
sem konum hefur ekki tekist að nýta sér
fyllilega til þessa. Það er því ekki ástæða til
einberrar svartsýni vegna útkomunnar úr
kosningunum, hún gæti orðið skárri næst, el
aðstæður kvcnna skána að þessu leyti.
Ólíkar baráttuleiðir
Víkjum þá að baráttuaðferðunum. Það er
augljós munur á baráttuaðferðum íslenskra
kvenna og kynsystra þeirra í Danmörku,
Noregi, Svíþjóð og Finnlandi á síðari árum.
Það er aðeins á Islandi sem hefur verið grip-
ið til jafn róttækrar aðgerðar og þeirrar að
stofna sérstakan stjórnmálaflokk kvenna. Su
aðgerð skilaði greinilega árangri á sínum
tíma, þótt sprengikraftur Kvennalistans se
ekki lengur fyrir hendi og mjög hafi fjarað
undan honum. A hinum Norðurlöndunum
hafa konur beitt femínískum aðgerðum '
kvennahreyfingum innan hinna hefðbundnu
stjórnmálanokka. Einkum hefur verið unnið
markvisst að jafnréttismálum í flokkum
jafnaðarmanna, vinstri llokkum og frjáls-
lyndum miðllokkum. Auk þess hal'a sterkar
þverpólitískar og fagpólitískar kvenna-
hreyfingar öðru hverju gegnt miklu hlut-
verki í umræðunni. Konur hafa myndað
áhrifamikla þrýstihópa. í ljósi kosningaúr-
slitanna og hins óhagstæða samanburðar við
hin Norðurlöndin hljóta íslenskar konur,
4