19. júní - 01.06.1995, Blaðsíða 8

• STJÓRNMÁL____________________
19. júrií 1915
STÓR DAGUR í SÖGU ÍS-
LENSKRAR KVENNABARÁTTU
Kvenréttindafélag íslands, sem var stofn-
að árið 1907, barðist frá upphafi ötullega
fyrir stjórnmálalegu jafnrétti kvenna og
karla, enda var það eitt helsta markmið
með stofnun félagsins, „að starfa að því
að íslenskar konur fái fullt stjórnmála-
jafnrétti á við karlmenn, kosningarétt,
kjörgengi svo og rétt til embætta og at-
vinnu með sömu skilyrðum og þeir“ eins
og segir í fyrstu lögum félagsins. Konur
héldu umræðunni vakandi inni á þingi þar
sem þær áttu nokkra öfluga talsmenn.
Haldnir voru fundir um málið þar sem
þingmönnum var gefinn kostur á að koma
og skýra afstöðu sína til kosningaréttar og
kjörgengis kvenna og til kvenréttinda yf-
irleitt.
19.júní 1915
19. júní 1915 er merkisdagur í sögu ís-
lenskrar kvennabaráttu en þá fengu konur
fyrst kosningarétt og kjörgengi til Alþing-
is íslendinga, þegar Kristján X. konungur
Islands og Danmerkur staðfesti nýja
stjórnarskrá. I ár eru því liðin 80 ár frá
því að konur náðu þessum mikilvæga
áfanga hér á landi. Reyndar var réttur
þeirra takmarkaður í fyrstu, umfram al-
menn skilyrði fyrir kosningarétti, en að-
eins þær konur sem voru 40 ára og eldri
fengu kosningarétt árið 1915, á meðan
karlar fengu hann 25 ára. Hugmyndin var
sú að rétturinn skyldi koma smám saman,
þannig að fyrsta árið fengu aðeins 40 ára
og eldri að kjósa, árið á eftir skyldi bæta
við þeim sem væru 39 ára og svo fram-
vegis, þannig að aldursmarkið skyldi
lækka um eitt ár í senn með hverju árinu
sem leið. Konur þurftu þó ekki að bíða í
15 ár eftir því að fá kosningarétt á sama
aldri og karlar, því með sambandslögun-
um frá 1918 var þessi aldurstakmörkun
kvenna lögð niður.
Kvenlegir og karllegir
eiginleikar
Helstu rök þingmanna fyrir takmörkun á
kosningarrétti kvenna voru þau að mikið
skorti á að konur væru undir það búnar að
takast á við þær skyldur sem kosninga-
réttinum fylgdu, þær þyrftu að fá tíma til
8
að laga sig að þessum nýju réttindum.
Sumir þingmenn drógu hins vegar í efa að
konur væru ver til þess fallnar en karlar
að taka þátt í stjórnmálum og vildu að
kosningaréttur og kjörgengi væru engum
skilyrðum háð nema lögaldri og andlegu
heilbrigði. Enn aðrir töldu fráleitt að kon-
ur fengju þessi réttindi yfirleitt. Þeim félli
betur að vera inni á heimilunum og sinna
börnum og búi, þær byggju ekki yfir þeim
eiginleikum sem nauðsynlegir væru til að
taka þátt í stjórnmálum.
Gamalkunnur tónn
Málflutningur af því tagi sem hér er lýst
er jafn fráleitur í dag og hann var árið
1915. Greining hæfileika fólks og per-
sónulegra eiginleika þess niður í óskil-
greinda karllega og kvenlega þætti er not-
uð enn í dag, en hún segir okkur ekki neitt
nema það að þar fari fram lýsing á hefð-
bundnum hlutverkum karla og kvenna og
sýnir viðhorf þess sem talar til þeirra hlut-
verka. Ráðherra jafnréttismála á Islandi
lét nýlega hafa eftir sér í blaðaviðtali að
konur væru almennt betur fallnar til heim-
ilisstarfa en karlar. Ef ráðherrann telur
sjálfsagða sjálfsbjargarviðleitni, eins og
að þrífa heimili sitt og bjarga sér við
matseld, vera háð kvenlegum eiginleik-
um, þá segir mér svo hugur að aðrar skoð-
anir hans á kvenlegum og karllegum eig-
inleikum og hlutverkaskiptingu kynjanna
gætu verið eftirtektarverðar. Ekki síst er
þetta athugunarefni í ljósi þess að ríkis-
stjórnir hér á landi eru fyrst og síðast
skipaðar körlum. Þó er það reynsla síð-
ustu ára að meðal ráðherranna er ein
kona, sem maður fær sterklega á tilfinn-
inguna að hafi fyrst og fremst það hlut-
verk að bjarga ásýnd stjórnarinnar. Það er
skiljanleg viðleitni þar sem það þykir ekki
fínt í dag að setja ríkisstjórnir saman ein-
göngu úr körlum. Þetta er þó síst sagt til
lasts þeim ágætu fimm konum sem farið
hafa með ráðherraembætti á íslandi.
Staða kvenna í stjórn-mála-
flokkunum
Margt hefur áunnist í málefnum kvenna
frá 1915. Engu að síður er það staðreynd
að konur hafa sjaldnast haldið um
valdataumana í íslenskum stjórnmála-
llokkum á þessum 80 árum frá því að þær
fengu kjörgengi og kosningarrétt. Þær
eru almennt ekki valdar til forystu, ef
undan eru skilin yngsta stjórnmálaaflið,
sem er stofnað að tilstuðlan konu, og eðli
málsins samkvæmt Kvennalistinn. Konur
fá gjarnan það hlutskipti að vera vara-
skeifur þeirra karla sem sitja við stjórn-
völinn, í stað þess að ganga í sjálfu fylk-
ingarbrjóstinu, þar sem margar þeirra eiga
heima, ekki síður en pólitískir samferða-
menn þeirra af karlkyni. Margt hefur ver-
ið rætt og skrifað um þessa staðreynd, en
hver sem ástæðan kann að vera þá er
raunveruleikinn jafn blákaldur eftir sem
áður.
Eru konur sáttar?
í kjölfar Alþingiskosninganna í vor mátti
heyra háværar óánægjuraddir hjá konum í
stjórnarflokkunum, sem vildu ekki una
hlutskipti sínu í tengslum við ráðherraval
og trúnaðarstörf. Því miður virðist reynsl-
an vera svipuð hjá konum í öðrum stjórn-
málallokkum og þær eru víða ósáttar við
sinn hlul. Kvennalistakonur hafa leyst
þetta með því að bjóða eingöngu fram
konur, en útkoma listans úr síðustu kosn-
ingum bendir ekki til þess að sú leið sé til
langframa vænleg til árangurs. Það er
kannski kominn tími til fyrir okkur ís-
lenskar konur að taka upp siðu forvera
okkar sem börðust fyrir stjórnmálajafn-
rétti á fyrsta og öðrum áratug aldarinnar,
og kalla forystumenn flokkanna og hátt-
virta ráðherra fyrir og spyrja þá um af-
stöðu þeirra til kvenréttinda og grundvall-
aratriða jafnréttisbaráttunnar? Munurinn
á aðstöðu okkar og forveranna er hins
vegar sá að fyrir þeirra baráttu njótum við
nú kosningaréttar og kjörgengis til jafns á
við karla og getum þannig varið atkvæði
okkar í samræmi við stefnu og áherslur
flokkanna í jafnréttismálum. Hvort
stjórnmálalegu jafnrétti er náð í reynd,
eins og stefnt var að, læt ég liggja á milh
hluta í bili.
Bryndís Hlöðversdóttir
formaður KRFÍ