Faxi - 01.05.1975, Blaðsíða 14

Jörundur hundadagakonungur — 4. hluti
Tekið saman af Guðmundi Siguröi Jóhannssyni
Jörundur lét senda sextíu hesta
at matvælum norður í land
hin sama hefir ákvarðað reglulega lands-
stjórn, og einn og sérhvörr, svo vel fá-
tækur, tekur jafnvæga hlutdeild í þeirri
stjórn sem hinn meiri háttar“.
Undirskrift undir auglýsingu þessari
hljóðaði svc: „Útgefið undir vorri hendi
og signeti Jörgen Jörgensen. Alls ís-
lands verndari og hæstráðandi til sjós
og lands. Titillinn sem Jörgensen valdi
sér var svo sem ekki af verri endanum,
aðeins einn maður hafði borið hliðstæð-
an titil áður; Oliver Cromwell einvaldur
í Englandi á 17. öld — Lord Protector
(þ.e. verndari ríkisins).
Hinn 12. júní var hinn nýi fáni ís-
lands dreginn að hún í fyrsta sinn. Var
fáninn dreginn á stöng á Petræusar-
pakkhúsi og skaut freigátan Margaret
and Ann 11 skotum honum til heiðurs.
Jörgensen langaði til þess að skoða
ríki sitt. Þennan sama dag lagði hann
upp í ferðalag með fimm manna liði úr
lífverði sínum. Fór hann allt norður á
Akureyri, en sneri þar við suður og
kom aftur til Reykjavíkur 22. júní. Lét
Jörgensen vel af móttökunum og rómaði
mjög gestrisni íslendinga. Stundum
hafði Jörgen ójöfnuð í frammi meðan
á ferð þessari stóð; hafði í hótunum við
menn og brá byssunni á loft ef þeir vildu
ekki gera vilja hans. M.a, heimtaði hann
hesta af Magnúsi Björnssyni hreppstjóra
í Hvammi í Svartárdal, er þeir hittust
á fjallvegi. Hélt Magnús fast á hlut sín-
um og fóru svo leikar að hann bar sigur
af hólmi. Margir valdsmenn hétu Jörg-
ensen hollustu í ferð þessari, en nokkrir
sögðu af sér embætti og gekk það allt
illindalaust.
Áður en Jörgensen lagði upp í norð-
urreið sína mælti hann svo fyrir að
gert skyldi vígi á Arnarhólskletti og
skyldi það nefnt Phelpsskans eftir
Phelps kaupmanni. Á skansinum suður
á Bessastöðum voru sex fallstykki ryðg-
uð, fornfáleg og nær sokkin í jörð.
Höfðu þau verið þar síðan Henrik
Bjelke lét byggja Bessastaðaskans 1668.
Voru fallstykkin sótt til Bessastaða og
þeim komið fyrir á Phelpsskansi. Möller
trésmiður og Arnesen járnsmiður voru
fengnir til að smíða og járnslá kerrur
undir byssurnar, jafnframt var farið að
reisa brjóstvarnir á skansinum. Ilinn
25. júlí var fyrsta fallstykkið sett upp
á skansinum og skotið úr því tveimur
kúlum. Tókst það með prýði.
2. ágúst var vígið að verða fullgert
og setti Jörgensen þá Peter nokkurn
Malmqvist sænskan beyki, virkisstjóra
með 300 rikisdala laun á ári. Segir í
skipunarbréfi hans, að hann skuli „allt-
af vera reiðubúinn til aðgerða, þegar
nauðsyn ber til, til þess að starfa að
því að verja landið, með þeim varnar-
búnaði, sem vér höfum þegar útvegað
eða kynnum að útvega hér eftir.“
í íslenzkum skólamálum gerði Jörg-
ensen stórátak, miðað við hinn stutta
valdatíma hans. Á valdatíma Jörgen-
sensens voru aðeins tveir skólar á land-
inu; latínuskólinn á Bessastöðum og
barnaskólinn á Hausastöðum, sem var
á vegum Thorkillísjóðs. Fór Jörgensen
til Bessastaða til þss að kynna sér skóla-
haldið og aðbúnað skólapilta. Var þar
ófögur aðkoma, Skólahúsið var hrein
svínastía, full af skít og óþverra, og
skólapiltar útsteyptir af kláða og óþrif-
um sakir lélegs fæðis cg lélegs aðbúnað-
ar. 24 skólapiltar stunduðu nám við
latínuskólann, en hins vegar voru að-
eins 8 rúm á svefnlofti skólapilta, svo
að þeir urðu að sofa 3 og 3 saman í
rúmi.
Jörgensen skipaði Geir Vídalín biskup,
Magnús Magnússon prófast og ísleif
Einarsson í skólanefnd með sér, og
skyldu þeir hafa umsjón með skóla-
haldinu.
Þúsund dali veitti Jörgensen til þess að
bæta aðbúnað skólapilta, þá a.m.k. til
að kaupa hollara fæði, og ráðstafanir
voru gerðar til að gera skólahúsið
hreint og kalka það. Einnig lét hann
kaupa gnótt dúka og lérefta til að gera
piltunum föt. Þá lét hann smíða rúm-
stæði, svo ekki skyldi vera nema einn
í rúmi og lök og sængurfatnað lét hann
sauma. Kennara og skólastjóra lét hann
fá launaviðbót. Einnig gerði Jörgensen
ráðstafanir til þess að bæta skólahaldið
á Hausastöðum. Hefur Jörgensen vafa-
lítið gert meiri umbætur í íslenzkum
skólamálum, á sínum stutta valdatíma,
en dönsk og ,,dansk-íslenzk“ yfirvöld á
heilli öld.
Um þetta leyti lét hann einnig senda
sextíu hesta lest norður í land, hlaðna
matvælum.
Jörgensen beitti sér fyrir námskeiði í
Ijósmóðurfræðum. Fékk hann Jóhönnu
Malmqvist konu Peters virkisstjóra, sem
var lærðasta ljósmóðir landsins, til þess
að taka að sér kennslu í þessum fræðum.
— Ríki Jörgensens er í bloma og hann
reynir eftir beztu getu að bæta hag
þegna sirina og sjá fyyrir þörfum
þeirra! —
En Adam er sjaldnast lengi í Paradís.
14. ágúst kom skip til Reykjavíkur og
varpaði akkerum á legunni. Var það
breska herskipið Talbot, skipherra var
Alexander Jones, breskur aðalsmaður.
Fékk hann skjótt vitneskju um allar til-
tektir Jörgensens og leistmiður vel á.
Náði Jones fundi Trampe greifa um borð
í Margaret and Ann. þessir tveir aðals-
menn áttu ekki bágt með að tala saman
þótt þjóðir þeirra ættu í stríði. Aðals-
menn Evrópu í Byrjun 19. aldar litu á
sig sem eina stétt og var þar ekkert til-
lit tekið til þjóðernis. Bauð Jones
Trampe að láta hann lausan, en Trampe
hafnaði því og kvað sér nauðsynlegt að
fara til Englands og kæra rán á eignum
sínum og hrakning á sjálfum sér. Að
loknu viðtalinu við Trampe þótti Jones
sýnt að þeir Jörgensen hefðu ekkert um-
boð haft frá Bretastjórn til svo róttækra
aðgerða, sem þeir höfðu í frammi haft.
Hinn 20 .ágúst sendi Jones þeim Phelps,
Liston og Jörgensen eins oknar úrslita-
kosti og skipaði þeim að búa þegar eitt
af skipum sínum til Englandsfarar og
senda með því skýrslu um allt sitt at-
hæfi. Samdægurs skjóta þeir á með sér
fundi Jones og Stephensenbræður, Magn-
ús og Stefán. Niðurlag í næsta blaði
62 — F A X I