Musica - 01.04.1948, Page 25

„Æoliska" með grunntóninn a og hin „Jóniska" með
grunntóninn c, og af þeim kom svo Dúr og moll vorra
tíma.
Hinn Gregoriskj .söngur.
Tónfræði miðaldanna var með vissum breytingum
tekin frá fortíðinni og var fyrst skírð af gríska heim-
spekningnum og stærðfræðingnum Pythagoras.
En um 600 e. Kr. kom Gregorius mikli lagi á
kirkjusöng rómversku kirkjunnar og voru því hinir
gömlu messusöngvar kallaðir eftir honum „Gregoriski
söngurinn".
Það þýðir ekki að spyrja hverjir hafi samið hin ein-
stöku gregorisku lög, því að höfundarnir munu ávallt
verða óþekktir.
I hinum gregoriska söng þekkjast ekki hiljóðfæri
og ekki samhljómar, hann' er undantekningarlaust
einrödduð (a capella) hljómlist án rytlhma.
Það er aðallega hljómur orðanna, sem ákveður hvar
áherzlan kemtir. Textinn er venjulegast latneskur
skáldskapur.
List tónanna fann þannig hinn fyrsta og mikilsverð-
asta stað í messu hinnar kaþólsku kirkju.
Hinir einstöku hlutar messunnar og orð eru eins í
dag og á tímum Gregoríusar mi'kla, en sú hljómlist,
er samin hefur verið við messurnar, hefur óneitanlega
breytzt.
18. og 19. öld einkenndist af hinum stórkostlegu
messum með margrödduðum kór, hljómsveit og ein-
leikurum, og má t. d. nefna hina stórkostlegu messu
Beetihovens, „Missa solemnis". Við hliðina á þessu
stórverki lítur hinn einraddaði kirkjusöngur gregor-
íska tímabilsins út sem einfaldleikinn sjálfur, en sé
söngurinn athugaður kemur í ljós, að hin einfalda
melodiska framsetning er óihemju rík af mögulei'kum
og það er ljóst að höfundarnir hafa verið miklir og
sannir listamenn.
Fleirraddaður söngur.
Gegnum allar miðaldirnar liefur kirkjan sig sem
andlegur og veraldlegur miðdepill Evrópu, og aðeins
sú list, er hlaut hinn b'láa stimpil kirkjunnar, fékk
fram að ganga.
Og hin þjóðlega tónlist, er þrátt fyrir allt blómgað-
ist á þessum tímum, bar einn.ig glögg einkenni kirkju-
söngsins.
Þetta sama gildir um hinar norrænu þjóðvísur, hinn
franska Troubadur og Trouvésöng og hina þýzku
minningar- og meistarasöngva.
Alls staðar var þetta einraddaður söngur með
kirkjulegum blæ. A Norðurlöndum voru þetta hring-
dansar, þar sem forsöngvarinn söng- erindin, en allir
þátttakendurnir viðlagið, en Troubadurarnir höfðu
hljóðfæri með söngnum, án þess að hægt væri að tala
um undirleik, í fullri meiningu þess orðs.
Frá tímurn meistarasöngvaranna og Troubadur-
anna lifa enn nöfn nokkurra tónskálda eins og t. d.
Bertran De Born, Adam de la Hále, Wolfram von
Eschenbach og Walther von der Vogelweide.
A tímum Núrnbergarmeistarans Hans Sadhs, um
1600, var hinn margraddaði söngur þegar staðreynd.
Þegar í kringum 1000 var mikið notuð mótrödd, er
fylgdi laglínunni nótu fyrir nótu einum kvart neðar.
Seinna fundu menn upp jafn reglubundna gagnhreyf-
ingu nótnanna, þ. e. a. s. þegar einn tónn í laglínunni
fór niður, fór mótröddin upp.
Eftir sameiningu þessara tveggja kenninga kom
kenningin nóta fyrir nótu (punctus, contra punctum,
hér af er dregið orðið kontrapunktur), þar sem hver
tónn í einni röddinni svarar til eins í annarri, og þar
með var stíflunni fyrir áframhaldandi framvindu
hljómlistarinnar rutt úr vegi.
Frá liinum franska skóla í Notre Dame, París, og
hinum ensku skólum 14. og 15. aldarinnar he'ldur
þróunin svo áfram til gullaldar Vokalpolyfónsins
(margröddunarinnar).
(Framh.)
Ég
veit, að ég er listamaður.
Beethoven.
Ástin og Vínarvalsinn fylgjast ávallt að.
Alfred de Musset.
MUSICA 25