Útvarpstíðindi - 15.03.1948, Blaðsíða 7

útvarpstíðindi
103
að fyrir bragðið verði auðveldara
að fylgjast með sögu minni. Ég
^etla að segja hana aftur á bak, byrja
á myndun yngstu berglaganna, því
að hún er auðskildust. Þar höfum
við sjálf verið áhorfendur. Síðan
Verður að ráðast, hve langt hlust-
endur mínir endast til að fylgjast
nieð niður í djúp berglaganna og
aftur í forneskjuna. En í hinu síð-
asta af þessum erindum verður sag-
an væntanlega rifjuð upp aftur í
örstuttu ágripi í réttri tímaröð.
Margar bergtegundir eru svo
nijúkar eða lausar í sér nýmyndaðar,
að reka og önnur graftól ganga auð-
veldlega í þær. Slíkar ungar mynd-
anir köllum við laus jarölög. Þau
Þakja mikið af yfirborði landsins,
en eru þó æði misþykk. Alls staðar
ei* hörð klöpp undir og kemur í Ijós
ef djúpt er grafið. Fyrst um sinn
skulum við láta klöppina liggja milli
hluta og beina athyglinni því betur
að hinum lausu jarðlögum. Þau hafa
myndazt ofan á klöppina og hljóta
hví að vera yngri.
Hin elstu lausu jarðlög, þau sem
Jurtarætur geta smogið og fundið
næringu í, köllum við jarðveg. Hann
er gerður úr tvenns konar efni, ólíf-
r®nu og lífrænu. Ólífrænu efnin eru
steinmylsna, sem ýmist hefur veðr-
azt upp úr klöppinni, sem undir ligg-
Ur (og gægist raunar víða upp úr) ,
eða rignt niður sem öskufalli í eld-
Sosum. Hvort tveggja steindustið
hefur venjulega borizt langar leiðir
Sem ryk í loftinu, áður en það féll
til jarðar, staðnæmdizt í skjóli gróð-
urbreiðunnar og varð bundið af gras-
rÓtinni. Lífrænu efnin eru gróður-
leifar, að mestu dauðar og á ýmsu
rotnunarstigi.
Jarðvegurinn verður ólíkur á þurr-
lendi og votlendi. Á þurrlendi er bilið
milli jarðagnanna ýmist fyllt lofti
eða vatni (oftast þó með hvoru
tveggja), og hann getur hlýnað all-
verul'ega í heitu veðri. Þar eru því
góð lífsskilyrði fyrir örsmáar líf-
verur, gerla, sem lifa á dauðum
plöntuhlutum og valda rotnun þeirra.
Lífrænu leifarnar endast því ekki
lengi. Þeirra gætir ekki að neinu
ráði nema í efsta og yngsta laginu,
grassverðinum. Þegar dýpra kemur
niður eru því nær eingöngu ólífræn
efni. Slíkan jarðveg köllum við mold.
Hana þekkja allir, og ég ætla ekki
að lýsa henni meir.
Á votlendi, þar sem bilið milli
jarðvegsagnanna er sífellt fyllt köldu
vatni, þrífst aftur á móti lítið af
rotnunargerlum, og sé votlendið
gróið, getur svo farið, að rotnunin
hafi ekki undan gróskunni. Jurt-
irnar, sem falla á haustin, hlaðast
þá upp lag á lag ofan og mynda
jarðveg, sem er að mestu úr dauð-
um lífrænum leifum. Efsta lagið er
trefjótt og seigt af rótum lifandi
jurta. Það köllum við torf. En dýpra
niðri í mýrinni er allt efnið dautt
og orðið morkið og meyrt. Það er
kallað mór (um mestan hluta lands,
en sums staðar svörður). Bæði mór
og torf er vitaskuld mengað ólífrænu
dusti, sem vindur og vatn bera út
í mýrarnar.
Báðar þessar helztu jarðvegsteg-
undir, mold og mór, eru svo algengar
um allar byggðir landsins, að engin
þörf er að nefna staði til dæmis.
Hvort tveggja myndast sem örast á
okkar dögum. En þykkastur er jarð-