Útvarpstíðindi - 03.05.1948, Side 8

176
ÖTV ARPSTÍÐINDl
gervingar (sjódýraleifar) í sumum
þessara jarðmyndana, og þeir sanna
ótvírætt, að þessar myndanir eru frá
hinu fyrsta skeiði tertíertímans, en
það nefnist eósen. I öllum löndunum,
sem ég nefndi, nema Svalbarða finnst
surtarbrandsflóran í millilögum blá-
grýtismyndunar, nauðalíkrar þeirri,
sem hér er á Austfjörðum og Vest-
fjörðum. Og alls staðar nema á Is-
landi og í Færeyjum kemur undir-
staða blágrýtisins í ljós. Það hvílir
þar á jarðlögum frá krítartímanum,
sem er næsti jarðsögutími á undan
tertíertímanum. Á Vestur-Grænlandi
sjást glögg merki þess, að eldgosin,
sem hlóðu upp basaltspilduna, hóf-
ust (á sjávarbotni) alveg á mótum
krítartímans og tertíertímans. — Af
því sem nú er sagt, getum við haft
fyrir satt, að hin elztu berglög hér
á landi — a. m. k. upp fyrir elztu
surtarbrandslögin — hafi myndazt
á eósentímabilinu, sem var upphaf
tertíertímans.
Ég hef þegar getið um nokkrar
blágrýtismyndanir (auk hinnar ís-
lenzku) við norðanvert Atlantshaf og
úti í því. Ég tel nú upp allar slíkar
myndanir í röð frá suðaustri til norð-
vesturs: Allstór spilda á Norður- Ir-
landi; miklu víðáttu minni, en þykk-
ir skikar í Suðureyjum við Skótland;
Færeyjar; blágrýtismyndun Islands;
Stór spilda á Austur-Grænlandi og
önnur á Vestur-Grænlandi. Allar eru
jafngamlar. Og eins og ég hef þeg-
ar bent á um Island, er einnig ein-
sætt um allar hinar, að þær hafa
verið miklu víðáttumeiri, meðan á
upphleðslu þeirra stóð. Breiður
hryggur, sem liggur neðansjávar um
þveran djúpál Atlantshafsins tengir
þær allar saman. Af þessum ástæð-
um er ekki ólíklega til getið, að allir
þessir blágrýtisskikar hafi náð sam-
an um skeið og myndað landbrú milli
Bretlands og Grænlands, Island og
Færeyjar séu leifar af henni, en hitt
hafi stigið i sæ eða brotnað niður af
sjávargangi. — Blágrýtismyndun ís-
lands stendur ekki heldur óhögguð.
Hún er víða brotin um þvert, spild-
ur af henni hafa sigið eða aðrar geng-
ið upp. Berglögin eru óvíða alveg lá-
rétt, en hallar í ýmsar áttir. Lang-
víðast hallar þeim inn í landið, líkt
því sem miðmik þess hafi svignað
niður undir þunga yngri bergmynd-
ananna, sem þar hlóðust ofan á blá-
grýtið og hylja það.
Frá mótum tertímans og krítar-
tímans teljast nú liðnar um 70 millj-
ónir ára. Það ér aldur elztu jarð-
myndana, sem finnast ofansjávar á
Islandi. Ekki er neinn tími til að
skýra, hvernig menn hafa farið að
reikna aldur jarðsögutímabila á ára-
milljónum. Þess skal aðeins geta, að
aðferðin er ný og styðzt við rann-
sókn á geislavirkum efnum í berg-
tegundum. En um geislavirk efni er
nú mikið rætt og ritað, síðan mönn-
um tókst að vinna úr þeim kjarn-
orku. — En 70 milljónir ára er stutt-
ur tími, þegar hann er borinn saman
við aldur sjálfrar jarðskorpunnar.
Elztu bergmyndanir, sem hafa verið
rannsakaðar með nýju aðferðinni,
hafa reynzt 1700—1800 milljón ára
gamlar, og þetta berg ber með sér,
að þykk jarðskorpa var til áður en
það myndaðist.
Nú erum við stödd á leiðarenda —
við upphaf Islands. Lengra skulum
við ekki halda aftur í jarðsöguna.
Þó að við gerðum svo, yrði tslands