Morgunblaðið - 18.06.2009, Page 26

26 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JÚNÍ 2009
Á KREPPAN að
valda því, að stjórnvöld
skerði kjör aldraðra og
öryrkja? Svarið er nei.
Samfylkingin hefur
marglýst því yfir að hún
vilji verja velferð-
arkerfið og nýja rík-
isstjórnin, stjórn Sam-
fylkingar og VG segir
að hún muni standa
vörð um velferð-
arkerfið. Samkvæmt
því á ekki að ráðast á
kjör aldraðra og öryrkja. Auk þess
segir í upphafi stjórnarsáttmálans að
ríkisstjórnin vilji skapa hér norrænt
velferðarkerfi.
Velferðarkerfið best í Svíþjóð
Hvað þýðir norrænt velferðarkerfi,
norrænt velferðarsamfélag, fyrir
eldri borgara og öryrkja? Það þýðir
m.a., að ekki á að skerða lífeyri aldr-
aðra og öryrkja frá almannatrygg-
ingum vegna atvinnutekna og tekna
úr lífeyrissjóði. Svíþjóð hefur verið í
forustu fyrir norræna velferð-
arkerfinu. Þar tíðkast engar skerð-
ingar á tryggingabótum lífeyrisþega
vegna tekna á vinnumarkaði eða úr
lífeyrissjóði. Þar greiðast bætur al-
mannatrygginga öllum 65 ára og eldri
að fullu óháð tekjum af atvinnu, líf-
eyrissjóði eða fjármagni. Þetta er
norræna velferðarkerfið.
Í Danmörkju fá 70% ellilífeyr-
isþega óskertar bætur. Í Noregi eru
mjög litlar skerðingar á
tryggingabótum eldri
borgara vegna tekna og
þar fá t.d. ellilífeyr-
isþegar fullan grunnlíf-
eyri án tillits til tekna.
Íslendingar sem búa í
Noregi njóta þessa eftir
að þeir hafa búið 3 ár í
Noregi. Á Íslandi njóta
aðeins 3% ellilífeyr-
isþega óskertra bóta. Ef
ríkisstjórnin ætlar að
jafna kjör lífeyrisþega
hér til jafns við kjör líf-
eyrisþega annars staðar
á Norðurlöndum og af-
nema tekjutengingar að mestu eða
öllu leyti á hún talsvert verk fyrir
höndum. Að sjálfsögðu má gera þetta
í áföngum. Ég á ekki von á því að rík-
isstjórnin skapi hér norrænt velferð-
arsamfélag í einum áfanga. En mark-
miðið er skýrt. Og það verður að
reikna með því að ríkisstjórnin viti
hvað það þýðir og að hugur fylgi máli.
Kjör lífeyrisþega skert
um síðustu áramót
Um síðustu áramót áttu lífeyr-
isþegar að fá fulla verðlagsuppbót á
lífeyri sinn frá almannatryggingum
samkvæmt eldri lögum. En þáverandi
ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Sam-
fylkingar breytti þessu og ákvað að ¾
lífeyrisþega fengju aðeins 9,6% vísi-
töluuppbót eða um það bil helming af
fullri verðlagsuppbót. ¼ lífeyrisþega
fékk fulla verðlagsuppbót, ca. 20%.
Þetta var fyrsta skerðingin á kjörum
eldri borgara og öryrkja í kreppunni.
Ríkisstjórnin sagði að hún hefði varið
kjör þeirra lífeyrisþega sem allra
verst voru settir og það er út af fyrir
sig rétt en almennt eru eldri borgarar
og öryrkjar ekki of sælir af þeim líf-
eyri sem þeir hafa. Það voru að mínu
mati mistök að skerða kjör eldri borg-
ara og öryrkja á þennan hátt. Krepp-
an á ekki að bitna á þessum hópum.
Þetta verður að leiðrétta.
Endurskoðun ekki í átt til nor-
ræna velferðarkerfisins
Í stjórnarsáttmálanum er vitnað í
endurskoðun laga um almannatrygg-
ingar. Endurskoðunarnefndin átti að
skila áliti 1. nóvember sl. En hún hef-
ur ekki skilað áliti enn. Formaður
nefndarinnar, Stefán Ólafsson pró-
fessor, kom á fund Félags eldri borg-
ara og kynnti það sem hann kallaði
umræðutillögur. Þessar tillögur ollu
mér miklum vonbrigðum og benda
ekki til þess að nefndin sé að nálgast
norræna velferðarkerfið í störfum
sínum.Ein umræðutillagan var sú að
sett yrði 30 þús. kr. frítekjumark á
mánuði fyrir tekjur úr lífeyrissjóði.
Það er of lítið. Skerðing er engin í Sví-
þjóð og í Noregi. Frítekjumark fyrir
atvinnutekjur hér á landi er 100 þús.
kr. og er óskiljanlegt hvers vegna frí-
tekjumark vegna lífeyrissjóðstekna á
að vera lægra. Rétt er að halda því til
haga að skerðing tryggingabóta
vegna tekna af séreignalífeyrissparn-
aði er engin. Hvers vegna er sér-
eignalífeyrissparnaður rétthærri en
venjulegur lífeyrissjóðssparnaður?
Frítekjumark vegna fjármagnstekna
er 98 þús. kr. á ári. Það er svo lágt að
það skiptir nánast engu máli. Ef þetta
frítekjumark verður ekki stórhækkað
mun eldra fólk og aðrir lífeyrisþegar
hætta að geyma sparifé í banka. End-
urskoðunarnefnd almannatrygginga
ráðgerir einhverja litla hækkun á frí-
tekjumarki vegna fjármagnstekna en
alltof lága. Endurskoðunarnefndin
ráðgerir að sameina grunnlífeyri,
tekjutryggingu og heimilisuppbót í
einn bótaflokk. Það er út af fyrir sig í
lagi en bætir ekki kjör lífeyrisþega.
Svo virðist meira að segja sem í leið-
inni eigi að skerða kjör þeirra lífeyr-
isþega sem hafa haft tekjur yfir vissu
marki, þ.e. skerða meira en nú er gert
(ef til vill á þannig að fá fjármagn til
þess að standa undir 30 þús. kr. frí-
tekjumarki vegna lífeyrissjóðstekna
þ.e. taka með annarri hendinni það,
sem látið er með hinni). Því miður
virðist ekki sem endurskoð-
unarnefndin sé að nálgast norræna
velferðarkerfið.
Lífeyrir allt of lágur
Enda þótt sett hafi verið lágmarks-
framfærsluviðmið fyrir lífeyrisþega
er lífeyrir aldraðra og öryrkja alltof
lágur og dugar ekki til framfærslu.
Þessi upphæð er nú rúmar 150 þús.
kr. á mánuði eftir skatta. Það lifir
enginn sómasamlegu lífi af þeirri fjár-
hæð í dag. Þetta verður að leiðrétta
og ekki kemur til greina að níðast á
kjörum aldraðra og öryrkja á þeim
forsendum að kreppa sé í landinu.
Kreppan á ekki að bitna
á öldruðum og öryrkjum
Eftir Björgvin
Guðmundsson » Þar (í Svíþjóð) tíðk-
ast engar skerð-
ingar á tryggingabótum
lífeyrisþega vegna
tekna á vinnumarkaði
eða úr lífeyrissjóði.
Björgvin
Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
JÆJA, þá virðist hið
svokallaða frelsi á dag-
blaðamarkaðinum
handan hornsins. Í dag
eru gefin út tvö dagblöð
á Íslandi. Annað þeirra,
Fréttablaðið, hefur
lengi verið tengt Baugi
og fallið undir skil-
greininguna um að vera
einn Baugsmiðlanna.
Hitt, Morgunblaðið,
hefur lengst af talið sig
vera frjálst og óháð blað en með nýj-
um eigendum, sem margir tengjast
sjávarútvegi, hefur orðið breyting á.
Nú hefur miðopnan í tvígang verið
undirlögð af fjölradda grátkór út-
gerðarmanna sem keppast við það,
hver á fætur öðrum, að lýsa því yfir
að ef hin svokallaða fyrningarleið
verði að veruleika verði öll útgerð í
núverandi mynd komin undir ham-
arinn innan tíðar og hið fjölbreytta
atvinnulíf sem henni tengist, ein rjúk-
andi rúst.
Hér vitna blessaðir útgerðarmenn-
irnir hver í kapp við annan greinilega
með það að markmiði að koma í veg
fyrir að lýðræðislega kjörinn meiri-
hluti Alþingis standi við gefin fyr-
irheit um endurskoðun kvótakerfisins
með það að markmiði að ná um það
víðtækari sátt á meðal þjóðarinnar.
Aðferðin minnir nokkuð á framgöngu
stjórnarandstöðunnar á liðnu þingi.
Þá fylltu þingmenn hennar mæl-
endaskrá þingsins í nokkra daga,
héldu allir sömu ræðuna í síbylju, í
þeim tilgangi einum að koma í veg
fyrir að frumvarp stjórnarinnar til
breytinga á stjórnarskránni fengi
lýðræðislega afgreiðslu þ.e. færi í at-
kvæðagreiðslu þar sem meirihluti
þingheims hefði síðasta orðið. Í stað-
inn var sama tuggan endurflutt dag
eftir dag, með breytilegu orðalagi,
áherslum og leikrænni tjáningu. Hér
vekur einnig athygli að fullyrðingar
samkórs LÍÚ eru settar fram áður en
nokkuð liggur fyrir um hvernig fyrn-
ingarleiðin verður útfærð enda marg-
yfirlýst af formönnum stjórnarflokk-
anna að um útfærsluna verði haft
víðtækt samráð við
hagsmunaaðila. Að vísu
eru þessi viðbrögð LÍÚ,
síður en svo ný af nál-
inni þar sem hin síðari
ár hafa einstakir út-
gerðarmenn litið svo á,
undir dyggri forystu
LÍÚ, að fiskarnir í sjón-
um séu þeirra eign, þeir
eigi að ákveða hversu
mikið sé veitt árlega úr
hverjum stofni fyrir sig
og að stjórn Hafró eigi
að vera skipuð fulltrú-
um sem lúta vilja innsta kjarna LÍÚ
hverju sinni. Þ.e. þjóðinni kemur það
bara ekkert við hvernig farið er með
þessa sameiginlegu auðlind sem hald-
ið hefur í henni lífinu í áranna rás.
Er hægt að komast öllu lengra í
frekju og yfirgangi?
Það eina sem nú liggur fyrir um
væntanlega endurskoðun er að það á
að hafa víðtækt samráð við hags-
munaaðila. Því hefur nýr sjávar-
útvegs- og landbúnaðarráðherra, Jón
Bjarnason (JB) lýst yfir æ ofan í æ og
einnig því að engu verði breytt nema í
fullri sátt við hagsmunaaðila. Sú yf-
irlýsing JB, að sátt eigi að ríkja um
kerfið, staðfestir breytingar þar sem
engin sátt er um það í núverandi
mynd.
Ég verð að játa það að ég átta mig
ekki á því hvernig JB ætlar sér að
koma á fiskveiðistjórnunarkerfi sem
algjör sátt og eining ríkir um. Það
held ég að sé borin von þar sem
greinin er fjölbreytt og margir, bæði
innan hennar og utan, sem telja sig
hafa farið frá borði á liðnum árum,
með skertan hlut. Allt um það, engu
að síður er nauðsynlegt að hafa þetta
kerfi í stöðugri endurskoðun til þess
að sníða af því augljósa vankanta,
vankanta sem hvað mestar deilur
hafa staðið um. Frjálsa framsalið er
þar efst á blaði; því verður að setja
þröngar skorður a.m.k. þegar verið
er að færa veiðirétt á milli óskyldra
útgerða t.d. þannig að væntanlegur
kaupandi geri grein fyrir því, áður en
millifærslan er heimiluð, hvernig
hann hyggst standa skil á lög- og
samningsbundnum greiðslum m.v.
uppgefið leigugjald fyrir kvótann.
Komi í ljós að reksturinn ræður ekki
við leigugjaldið hefur verðlagsstofa
ekki heimild til þess að heimila milli-
færsluna.
Þrátt fyrir að frjálsa framsalið sé
forsenda hagræðingar í greininni
verður að setja því skýrar skorður.
Af hverju? Vegna þess að græðg-
isvæddir handhafar kvótans hafa á
liðnum árum misnotað þessa heimild
sér til ávinnings sem nú mun koma
niður á öllum í greininni, ekki bara
þeim græðgisvæddu heldur einnig
þeim sem af hófsemi hafa rekið sín
fyrirtæki í áranna rás.
Í allri umræðunni um fyrning-
arleiðina vekur það athygli að ekkert
heyrist frá talsmönnum sjómanna um
afstöðu þeirra og þeirra samtaka til
málsins.
Sjómannasambandið (SSÍ) sem til
þessa hefur talið sig nafla alheimsins
þegar kemur að hagsmunum sjó-
manna þegir nú þunnu hljóði, hefur
enga skoðun, ekkert um málið að
segja. Ég kíkti inná heimasíðu sam-
bandsins, ssi.is, ef þar væri að finna
upplýsingar um afstöðu þess til máls-
ins. Þar kom ekkert fram umfram
fiskverðsbreytingar ásamt öðrum
tölulegum upplýsingum um fjárhæð
fæðispeninga o.s.frv. Taldi saman
færslurnar á heimasíðunni, á þessu
ári, sem voru 7 talsins, eða 1,4 á mán-
uði að meðaltali. SSÍ fer greinilega
afar sparlega með miðlun upplýsinga
til sinna manna. Hvergi var að finna
stafkrók frá formanni samtakanna,
Sævari Gunnarssyni, um hin ýmsu
álitamál sem ætið brenna á sjó-
mannastéttinni. Sá mæti maður hefur
greinilega tamið sér hið fornkveðna
að fæst orð beri minnsta ábyrgð.
Kórinn endurborinn
Eftir Helga Laxdal »Þ.e. þjóðinni komi
það bara ekkert við
hvernig farið er með
þessa sameiginlegu auð-
lind sem haldið hefur í
henni lífinu í áranna rás.
Helgi Laxdal
Höfundur er vélfræðingur.
ALLUR kvóti í ís-
lensku lögsögunni
verður innkallaður 31.
ágúst 2009 og úthlutað
aftur sama dag.
Þeir aðilar, sem sem
höfðu fiskveiðikóta í ís-
lensku lögsögunni,
myndu fá sama magn
og í sömu hlutföllum
skiptingu fisktegunda
sem þeim hafði verið
úthlutað áður. Veiðiskylda verði sett
þannig að útgerð sem fær úthlutað
aflaheimildum verður að veiða árlega
85% af því sem hún fær úthlutað, þau
15% sem útaf standa er einungis
heimilt að nýta til tegundaskipta og
geymslu vegna ófyrirséðra atvika.
Þetta fyrirkomulag myndi gilda til
31. ágúst 2018. Eftir þann tíma verð-
ur innheimt leigugjald.
Leigugjald verði 4% af aflaverð-
mæti, sem greiðist mánaðarlega fyrir
næsta mánuð á undan. Útgerðin
greiðir auðlindarentuna, þar sem
hún fer algerlega með forræði afla-
heimildanna og hvernig hún skiptir
sínum aflaheimildum á milli sinna
skipa. Jafnframt stjórnar útgerð sölu
aflans og sagan sýnir að ekki er alltaf
leitast við að fá hæsta mögulega verð
eins og kveðið er á um í sjó-
mannalögum.
Ekki verður leyfilegt að leigja frá
sér fiskinn en útgerðir mega skipta
milli sín tegundum innbyrðis eftir
þeim stuðlum sem Fiskistofa hefur
ákveðið.
Ef ákveðið er að skerða kvótann,
mun skerðingin koma hlutfallslega
jafnt á alla þá sem hafa afnot af hon-
um.
Munu þessir aðilar fá sama magn
aftur þegar og ef kvótinn verður auk-
inn aftur. Í þorski upp að 180 þúsund
tonnum. Útfærslan á öðrum teg-
undum verður með sams konar þaki.
Fari ráðgjöf Hafró t.d. á þorski yfir
180 þúsund tonn má Alþingi eða
stofnun sem Alþingi
gefur umboð til, úthluta
60% af því magni til út-
gerða sem eru með
kvóta fyrir og 40% af því
magni til útgerða sem
hafa sannanlega allt of
lítinn kvóta, en hafa
fiskveiðar að aðalat-
vinnu. Þessir aðilar
munu greiða strax auð-
lindagjald af úthlut-
uðum kvóta.
Útgerðir sem hafa
selt allan sinn kvóta fá ekki úthlutað.
Engin ein útgerð má hafa til afnota
meira en 9% af úthlutuðum aflaheim-
ildum sem Fiskistofa hefur gefið út,
úthafsveiðikvóti er undanskilinn.
Fiskveiðiárið verður óbreytt, frá 1.
sept. til 31. ágúst ár hvert. Leyfilegt
er að skilja eftir 10% aflans og veiða
á næsta fiskveiðatímabili en ekki má
fara nema 5% umfram, sem verður
þá dregið frá næsta tímabili.
Sá afli sem skip hafa aflað utan
lögsögu Íslands (þorskur í Barents-
hafi, karfi, síld, kolmunni og makríll)
og Fiskistofa hefur úthlutað, skal
deila út til þeirra sem skapað hafa
veiðireynslu á viðkomandi tegund, og
fá skip úthlutað í samræmi við afla-
reynslu.
Sama gildir um veiðar á deilistofn-
um sem samið hefur verið um varð-
andi veiðiskyldu. Útgerð verður ár-
lega að veiða 85% af úthlutun, en 15%
má leigja frá sér ef ófyrirséð atvik
valda því að ekki er hægt að sækja í
viðkomandi tegund (t.d. skip bilar).
Ef útgerð nýtir ekki úthafskvóta sinn
sjálf skal hún skila honum inn og
kvótanum úthlutað til þeirra sem
stunda þessar veiðar. Færa má rök
fyrir því að útgerðir sem lagt hafa í
kostnað til að ná í aflareynslu hafi
fengið hann til baka í því formi að
kostnaðurinn hafi komið til frádrátt-
ar frá hagnaði og því greitt lægri
skatta en ella.
Sumarveiðar handfærabáta, sem
sjávarútvegsráðherra úthlutar, deil-
ist niður á þá báta sem teljast hafa
rétt til þeirra veiða.
Veiðitími handfærabáta hefst 1.
júní og lýkur 31. ágúst, ár hvert. Að-
ilar sem selt hafa kvóta áður fá ekki
úthlutað.
Auðlindargjald af afla verður inn-
heimt frá 1. júní 2009. Það verður
10% af aflaverðmæti og verður inn-
heimt eftir hvern mánuð og er miðað
við meðalverð á fiskmörkuðum við-
komandi mánuð.
Handfærakvótinn verður alltaf
vandamál, það er mjög nauðsynlegt
að hafa aðeins eitt aflamarkskerfi og
úthluta hverjum handfærabát u.þ.b.
20 tonnum eftir eitt til tvö ár.
Að láta alla bátana veiða úr sam-
eiginlegum potti verður mikill ójöfn-
uður þar sem mislangt er á miðin og
ganghraði misjafn. Það mun leiða til
þess að margir munu hætta að róa úr
sinni heimabyggð, sem yrði slæmt
fyrir viðkomandi byggðir.
Verði þessi leið valin, mun skapast
víðtækari sátt um auðlindina. Út-
gerðarmenn munu vita hvað þeir
geta veitt næstu árin. Þeir sem ætla
að selja, munu þá væntanlega selja
veiðiskipið með þeim kvóta sem það
hefur haft.
Söluverð skipa verður mun hærra
en smíðaverð þeirra og mun verðið
verða þeim mun hærra sem aflamark
skipsins hækkar.
En það mun myndast ásættanlegt
verð sem kaupendur og seljendur
munu sætta sig við og útgerðar-
grundvöllur mun verða fyrir hina
nýju kaupendur.
Telja má að við þetta geti orðið
eðlileg endurnýjun, sem er forsenda
þess að ungir menn geti tekið við af
þeim sem fullorðnast og vilja hætta.
Breytt stefna í
sjávarútvegsmálum
Eftir Braga
Ólafsson
Bragi Ólafsson
» Verði þessi leið valin,
mun skapast víðtæk-
ari sátt um auðlindina.
Höfundur er fv. skipstjóri.