Morgunblaðið - 18.10.2009, Blaðsíða 8

8 FréttirVIKUSPEGILL
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 2009
Eftir Andra Karl
andri@mbl.is
S
jaldan heyrist nefnt að stórmannleg
séu víg úr launsátri. Þrátt fyrir það
virðast æði margir hafa tekið sér hlut-
verk eins konar net-skæruliða sem
ráðast að nafngreindum einstaklingum
úr þjóðlífinu með meiðandi hætti. Úrræði fórnar-
lamba nafnlauss níðs er það eitt að kæra ummæl-
in til lögreglu, en fleiri sitja heima en halda af
stað, enda málin oft þung í rannsókn og árang-
urinn ekki eftir erfiðinu. Með nýju frumvarpi
menntamálaráðherra verður að einhverju leyti
girt fyrir möguleika „ritsóða“ til að dyljast, alla
vega á vettvangi fjölmiðla. Þó er það ætíð svo að
ef viljinn er fyrir hendi er vegurinn auðfundinn.
Samkvæmt því sem kemur fram í nýju frum-
varpi til fjölmiðlalaga verður lögfest að ábyrgðar-
menn vefmiðla beri ábyrgð á því efni sem þar
birtist. Er þar þó eingöngu vísað til vefmiðla sem
skilgreindir eru sem fjölmiðlar og þar undir eru
því ekki svonefndar bloggsíður. Ábyrgðar-
mönnum vefmiðla sem heimila nafnlaus ummæli
við fréttir er þannig gert að ábyrgjast þau. Verði
frumvarpið að lögum ættu brotaþolar því ekki að
þurfa að kæra nafnlaus ummælin til lögreglu sem
sér svo um rannsókn en höfða fremur einkarefsi-
mál á hendur viðkomandi miðli.
Katrín Jakobsdóttir, menntamálaráðherra, tel-
ur að þetta verði jafnvel til þess að umræðu-
menning á netinu breytist til batnaðar. „Ég
reikna með því að miðlarnir muni í framhaldi
gera kröfu um að þeir sem vilji skilja eftir um-
mæli gefi upp rétt nafn. Enda á það að vera hin
almenna regla.“
Fjölmiðlafrumvarpið verður kynnt þingflokk-
unum eftir helgina og birt á vef menntamála-
ráðuneytis í kjölfarið. Óskað verður eftir athuga-
semdum en ráðherrann gengur út frá því það fái
þinglega meðferð í næsta mánuði.
Brot fullframið við birtingu?
Varla er um svo róttæka lagabreytingu að
ræða að nafnleysingjum verði úthýst af netinu.
Enn verða til umræðuvefir þar sem menn dylgja
um náungann og níða. Áfram verður því erfitt að
ná til þeirra sem sem vega að æru manna í skjóli
nafnleyndar, þó vettvangur þeirra þrengist.
Nú þegar hefur verið afnuminn sá möguleiki að
skrifa athugasemdir við greinar á afþreyingar-
vefnum Vísir.is og á vef dagblaðsins DV þurfa
menn að skrá sig í gegnum samskiptavefinn
Facebook. Á fréttavef Morgunblaðsins var horfið
frá því að nafnlausir bloggarar gætu skrifað um
fréttir en tekin upp skráning tengd kennitölu.
Á tenglasíðunni Eyjan.is er hins vegar taumur-
inn laus og fá stjórnmálamenn og viðskiptafor-
kólfar það oft óþvegið frá lesendum. Taka ber
fram að ritstjórn Eyjunnar tekur út þau ummæli
sem henni þykja óviðurkvæmileg og einnig önn-
ur, ef um það er sérstaklega beðið. Aftur á móti
benda lögfræðingar sem Morgunblaðið ræddi við
á að áhöld eru um það hvort nóg sé gert, brotið
geti að öllum líkindum talist fullframið um leið og
viðkomandi ummæli birtast á vefnum. Ekki hefur
reynt á það álitamál fyrir dómstólum.
Að undanförnu hafa spjótin staðið á best
kynnta bloggi Íslands, Silfri Egils Helgasonar.
Egill hefur heimilað nafnlausar athugasemdir og
má oft sjá í athugasemdakerfi hans frjóa umræðu
um menn og málefni, en einnig skítkast og hreint
og klárt níð. Egill ritstýrir reyndar umræðunni
með því að fjarlægja ummæli sem að hans mati
fara yfir strikið og tekur oft virkan þátt í henni
sjálfur.
Þó svo að fjölmiðlalögin, sett eins og þau birt-
ast í frumvarpinu, muni ekki sem slík ná yfir
bloggsíður sem Egils, gætu einstaklingar sem
halda úti slíkum síðum og leyfa nafnlausar at-
hugasemdir þurft að endurskoða það val. Þeir
lögfræðingar sem rætt var við töldu víst að með
lögjöfnun eða rýmkandi lögskýringu væri hægt
að heimfæra sömu ákvæði laganna og eiga við um
vefmiðla yfir á bloggsíður. Þar með væru þeir
sem skráðir eru fyrir þeim ábyrgir fyrir því efni
sem birtist í athugasemdakerfum.
Vitanlega ber að taka fram að frumvarpið hef-
ur ekki verið kynnt opinberlega og ákvæðin því
ekki orðrétt birt lögfræðingunum.
Nafnleysið á undanhaldi
 Í frumvarpi um fjölmiðla eru ábyrgðarmenn vefmiðla gerðir ábyrgir fyrir nafnlausum
ummælum  Ráðherra telur þetta verða til þess að umræðumenning á netinu breytist
Úr almennum hegningarlögum:
234. gr. Hver, sem meiðir æru
annars manns með móðgun í orðum
eða athöfnum, og hver, sem ber slíkt
út, skal sæta sektum eða fangelsi
allt að einu ári.
[...]
235. gr. Ef maður dróttar að öðr-
um manni einhverju því, sem verða
myndi virðingu hans til hnekkis, eða
ber slíka aðdróttun út, þá varðar
það sektum eða fangelsi allt að einu
ári.[...]
242. gr. Hafi ærumeiðandi að-
dróttun verið borin fram skriflega,
en annaðhvort nafnlaust eða með
rangri eða tilbúinni undirskrift, skal
brotið sæta ákæru, ef sá krefst
þess, sem misgert var við.
[...]
Mál út af öðrum brotum getur sá
einn höfðað, sem misgert er við.
Í kjölfar þess að Ísland fór á hliðina í
efnahagslegum skilningi hófu bál-
reiðir netverjar á loft sýndarhey-
kvíslar sínar. Þeim er beint í allar
áttir en helst að fígúrum úr fjár-
málalífinu. Notuð eru öll tæki til að
níða skóinn af nafntoguðum ein-
staklingum og helst í skjóli nafn-
leysis.
Skilyrði þess að hægt sé að sækja
mann til saka í meiðyrðamáli –
vegna nafnlausra ummæla á netinu
– er að saksóknari telji ummælin
ærumeiðandi og viðkomandi finnist.
Þó svo að IP-tala sé skráð er ekki
öll sagan sögð.
Meðal annars hafa komið upp mál
þar sem fréttasendingar frétta-
vefjar Morgunblaðsins eru notaðar í
þeim tilgangi. Ekki eru gerðar kröfur
um að fréttasendendur gefi deili á
sér en með fréttunum er hægt að
senda persónuleg skilaboð.
Það er nærri ógerningur að rekja
sendingarnar og ekki hefur reynt á
hvar ábyrgð á þeim liggur. Hins veg-
ar er í skoðun að setja hömlur á
sendingarnar, s.s. með því að skráð-
um notendum verði eingöngu heim-
ilt að senda efni.
Annað mál kom upp á hinu svo-
nefnda Moggabloggi, blog.is. Þar ný-
skráði sig inn einstaklingur undir
kennitölu alþingismanns. Viðkom-
andi stofnaði þó ekki bloggsíðu en
skrifaði fjölmargar athugasemdir
við færslur annarra.
Málið var tekið mjög alvarlega og
sent til lögreglu. Við rannsókn máls-
ins kom í ljós að IP-töluna mátti
rekja til veitingastaðar sem bauð
gestum upp á nettengingu. Þar með
var ómögulegt að finna hver stóð að
baki og málið því látið niður falla.
Lög og reglur
Eftirminnilegt er hið svonefnda
Lúkasarmál sem upp kom á því
herrans ári 2007. Rétt rúmlega
tvítugum pilti var þá hótað öllu
illu á netinu en hann lá undir grun
um að hafa misþyrmt til dauða
hundinum Lúkasi – sem fannst á
lífi stuttu eftir fjölmennar minn-
ingarathafnir á Akureyri og í
Reykjavík.
Pilturinn kærði um hundrað
manns fyrir meiðyrði, konur og
karla á öllum aldri. Aðeins helm-
ingur hópsins skrifaði undir nafni
og voru því IP-tölur annarra kærð-
ar til lögreglu.
Lögreglunnar var að finna út
hver stæði á bak við IP-tölurnar
en eftir tveggja ára rannsókn var
lögmanni piltsins, Erlendi Þór
Gunnarssyni, tjáð að ekki væri til-
efni til að fara lengra með málið.
Þar með sluppu um fimmtíu ein-
staklingar við ákæru.
Erlendur er ekki sáttur við
vinnubrögð lögreglu og telur
rannsóknina raunar aldrei hafa
hafist, enda ekki rætt við hann
eða skjólstæðing hans.
Þrátt fyrir þessar miklu tafir á
málinu voru árar ekki lagðar í bát
og hyggst pilturinn enn hreinsa
nafn sitt fyrir dómi. Sátt hefur þó
náðst í nokkrum málum, en þeir
sem ekki hafa tekið í útrétta
sáttahönd mega búast við máls-
höfðun.
Að sögn Erlendar Þórs verður
fyrsta málið þingfest fyrir héraðs-
dómi á næstu vikum.
Lúkasarmálið fer
senn fyrir dóm
Meirapróf
Upplýsingar og innritun í síma 567 0300, 894 2737
Næsta námskeið byrjar 21. október 2009