Morgunblaðið - 18.10.2009, Blaðsíða 16

16 Leiklist
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 2009
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
S
vo virðist sem obbinn af
ungum leikurum vilji
strax láta til sín taka í
sjónvarpi eða kvikmynd-
um. Ég vildi óska þess
að unga fólkið – ég veit að þetta
er ekki vinsælt sjónarmið – gæfi
sér meiri tíma til að kynna sér þá
stórkostlegu hefð sem leikhúsið
býr yfir og fólkið sem starfað hef-
ur þar á undan því. Unga fólkið
þarf að fræðast um sögu leikhúss-
ins, því hún er undraverð og
hvergi merkilegri en í Bretlandi.“
Þannig komst hin 74 ára gamla
leikkona Dame Judi Dench, sem
er einskonar þjóðargersemi í
Bretlandi, að orði á dögunum.
Hún veitir ekki oft viðtöl og tjáir
sig enn sjaldnar um kollega sína.
Listheimurinn sperrti því eyrun
þegar hún tók til máls á bók-
menntahátíð dagblaðsins The Tim-
es í Cheltenham.
Dame Judi minntist óborg-
anlegra uppfærslna og leiksigra,
leikara, leikstjóra og annarra list-
rænna stjórnenda, sem mættu
ekki falla í gleymskunnar dá.
„Ýmsir þekkja þessa sögu en því
miður er unga fólkið ekki í þeim
hópi. Svo lengi lærir sem lifir. Það
er svo spennandi að kynna sér
hvernig aðrir leikarar hafa nálgast
hlutverkin sem maður er að fara
að leika.“
Uppteknir af líðandi stund
Dame Judi talar af eigin
reynslu en hún var sett í gapa-
stokkinn eftir að hún, blaut bak
við eyrun, fékk hlutverk Ófelíu í
Hamlet í Old Vic árið 1957.
„Gagnrýnendur hökkuðu mig í sig
og spurðu hvernig hið svokallaða
þjóðleikhús dirfðist að ráða nýút-
skrifaða leikkonu.“
Dame Judi kvaðst hafa brugðist
við þessu með því að fylgjast með
öðrum leikurum. „Ég fór aldrei
inn í búningsherbergi. Þess í stað
stóð ég að tjaldabaki og fylgdist
með mér eldra og reyndara fólki.
Því miður held ég að ungir leik-
arar geri þetta ekki lengur.“
Sir Richard Eyre, 66 ára, sem
leikstýrði Dame Judi í kvikmynd-
unum Iris og Notes on a Scandal,
tekur í sama streng en hann
ræddi einmitt við hana á sviðinu í
Cheltenham. „Þetta er skilj-
anlegur vandi vegna þess að fólk
sem hefur ekki náð ákveðnum
aldri hefur ekki séð leikara á borð
við [Laurence] Olivier. Hér áður
var meiru miðlað kynslóð fram af
kynslóð. Fólk var forvitnara um
kynslóðina á undan. Í dag eru
menn uppteknari af núinu en áður
hefur þekkst. Það er synd í list-
grein sem reiðir sig á minningar,“
sagði Sir Richard.
Leikarinn Dan Stevens, 27 ára,
hefur unnið með Dame Judi og
viðurkennir að hún sé í mun betri
tengslum við arfleifð leikhússins
en hans kynslóð. Að hans dómi er
Dame Judi hins vegar sjálf boðin
og búin að brúa bilið. „Það er
gríðarlega gefandi að vinna með
henni. Það eru leikarar, og hún er
klárlega ein af þeim, sem eru
mjög spenntir að fá ungt fólk inn í
fagið. Enda þótt ég stæði ekki
stöðugt að tjaldabaki og fylgdist
með þá lærði ég margt af henni,“
segir Stevens í samtali við The
Times.
Erfitt að finna nýja nálgun
Rupert Goold, 37 ára, einn eftir-
sóttasti ungi leikstjórinn í Bret-
landi um þessar mundir, tekur
hins vegar upp hanskann fyrir
ungu kynslóðina í leikhúsinu í
samtali við sama blað. Að hans
dómi er fagmennskan meiri hjá
mörgum ungum leikurum en þeim
eldri. „Virðingin þvælist ekki eins
mikið fyrir þeim og mér skilst að
hún hafi gert fyrir fjörutíu árum.
Líkamlega eru þeir líka miklu
betri,“ segir hann og vísar til þess
að gamla brýnið Tim Piggott-
Smith, 63 ára, hafi furðað sig á því
í nýlegri sýningu á leikritinu En-
ron, sem Goold leikstýrði í Royal
Court, hversu tæknilega færir
ungu leikararnir væru.
Þá gefur Goold í skyn að ungir
leikarar hafi almennt minni áhuga
á brennivíni en þeir sem eldri eru.
Goold bendir jafnframt á, að
það verði stöðugt erfiðara að finna
nýja nálgun í leikhúsinu vegna
þess að þorri áhorfenda sé á
miðjum aldri, eins og gagnrýn-
endur. „Stundum líður mér eins
og ég sé að reyna að ganga í aug-
un á foreldrum mínum. Þetta
ástand gæti leitt til stöðnunar sem
kyrkir á endanum leikhúsið,“ segir
hann og bætir við að orð málsmet-
andi manneskju á borð við Dame
Judi séu síst til þess fallin að losa
um takið.
Leiðist að leikstýra
Dame Judi Dench kom víða við í
máli sínu á hátíðinni og upplýsti
meðal annars að hún myndi aldrei
koma fram í einleik. Þá hefði hún
skömm á leikstjórn „vegna þess að
þá fær maður aldrei að vita á
hvaða knæpu leikararnir fara“.
Gestir veittu því athygli að
Dame Judi var með umbúðir á
vinstri höndinni. Sir Richard upp-
lýsti að hún hefði orðið fyrir
hnjaski í eldhúsinu hjá sér kvöldið
áður. „Judi var eins og hennar er
siður að rogast með háan stafla af
diskum en rann og skar sig á leið-
inni að uppþvottavélinni. Þetta var
dramatískt, hádramatískt.“
Rupert Goold
AP
Virt Leikkonan gamalkunna Dame Judi Dench hefur unnið til fjölmargra
verðlauna um dagana, hér er hún með BAFTA-verðlaunin bresku.
Ummæli bresku leikkonunnar og Óskarsverðlaunahafans Dame Judi
Dench þess efnis að ungir leikarar séu í seinni tíð of óþolinmóðir og tregir
að læra af sér eldra og reyndara fólki hafa vakið mikla athygli í Bretlandi.
Óþol
æskunnar
Dan Stevens Sir Richard Eyre
GUNNAR Eyjólfsson, einn reyndasti leikhúsmaður
íslensku þjóðarinnar, segir Dame Judi Dench hafa
sitthvað til síns máls.
„Þetta er að gerast allsstaðar í heiminum. Í Bret-
landi, Bandaríkjunum og víðar eru komnir skólar þar
sem bara er kenndur kvikmyndaleikur. Sumir leik-
sviðsleikarar eru orðnir svo gripnir af þessu að þegar
maður horfir á þá í sjónvarpsþáttum ætla þeir að
vera svo yfir sig eðlilegir að maður skilur ekki alltaf
hvað þeir eru að segja. Stundum skilur maður það
bara af viðbrögðum mótleikarans. Þetta er mjög
slæmt,“ segir Gunnar.
Hann þekkir Dame Judi frá gamalli tíð, var heima-
gangur á sama heimili og hún, og ber djúpa virðingu
fyrir henni. „Dame Judi er mikil listamanneskja,
snillingur. Það er stórkostlegt að heyra til sömu stétt
og hún.“
Gunnar sá Dame Judi á sviði fyrir nokkrum árum í
Vilja Emmu í Olivier-leikhúsinu í Bretlandi, sem tek-
ur tæplega þúsund manns í sæti. „Sameiginleg vin-
kona okkar, Kitty Black, bauð okkur hjónunum og
við sátum mjög ofarlega í salnum. Mér leist ekkert á
aðstæður í fyrstu en þegar Judi byrjaði að tala var
eins og hún væri við hliðina á manni. Svo snjöll er
hún að senda röddina út í salinn. Gjörsamlega
áreynslulaust. Þessa tækni gætu margir ungir leik-
arar tekið sér til fyrirmyndar. Ég óttast hins vegar
að þeim þyki mörgum hverjum við þessir eldri leik-
arar óttalega gamaldags.“
Að sýningu lokinni heilsuðu Gunnar og frú upp á
Dame Judi og var þá glatt á hjalla enda leikkonan ný-
orðin amma.
Míkrafónn límdur á kinnina
Gunnar segir fleiri leikara af eldri kynslóðinni hafa
bent á þetta, m.a. James Fox, sem nú stendur á sjö-
tugu. „Það er ekki langt síðan hann var að kvarta
undan því að ungir leikarar í Bretlandi væru farnir
að heimta að leika með míkrafón límdan á kinnina á
sér. Kvikmynda- og sjónvarpstæknin er með öðrum
orðum farin að ryðjast inn í leikhúsið. Það er afleit
þróun. Sem betur fer spyrna eldri leikararnir við fót-
um. Er það eðlilegt þegar Rómeó klifrar upp á sval-
irnar til Júlíu til að tjá henni ást sína að hann sé með
míkrafón límdan á kinnina?“
Gunnari þykir þetta öfugsnúið enda hafi flestir
bestu leikarar kvikmyndasögunnar alist upp í leik-
húsinu. Nefnir hann Sir Laurence Olivier í því sam-
bandi. Nú sé hins vegar komin fram heil kynslóð
kvikmyndaleikara sem þekki hvorki haus né sporð á
leikhúsinu. „Fjöldi leikara í dag getur ekki leikið í
leikhúsi. Fyrir það fyrsta hafa þeir ekki taltæknina í
það. Í annan stað eru þeir vanir að taka senur aftur ef
eitthvað fer úrskeiðis. Það þýðir ekki í leikhúsinu.“
Rómeó með míkrafón
Morgunblaðið/Kristján
Á sviði Gunnar Eyjólfsson í hlutverki sínu í Sniglaveislunni eftir Ólaf Jóhann Ólafsson fyrir nokkrum árum.