Morgunblaðið - 18.10.2009, Page 27

27
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. OKTÓBER 2009
Kýr undir Miðfelli í Hrunamannahreppi.
Þ
að þykir dæmi um lélega
ökuhæfni, sem lofi ekki
góðu um framhaldið fari
menn út af í fyrstu beygju.
Eins þykir það bera vott
um yfirgripsmikið kunn-
áttuleysi flaski menn á at-
riði sem kemur fyrir á
fyrstu síðunni í kennslu-
bókinni fyrir byrjendur.
Verður vikið að þessu síðar í bréfinu.
Fyrir fáeinum vikum hófst heilmikill spuni,
sem bar öll merki þess að vera samhæfður og
æfður af alkunnum spunameisturum ríkis-
stjórnarinnar, sem farið hafa mikinn að undan-
förnu og bjagað alla umræðu jafnvel um mikil-
vægustu atriði, sem eru til úrlausnar í þjóð-
félaginu. Er svo sem þakkarefni hve málatil-
búnaðurinn bar með sér handbragð höfund-
anna og útfærsla flytjendanna var býsna
kunnugleg. Nú þurfti að koma óorði á uppgjör
vegna skulda viðskiptabankanna við Seðla-
banka Íslands, en það uppgjör var rækilega
kynnt fyrir mörgum mánuðum. Umræðan nú
var því bersýnilega sett á svið í annarlegum til-
gangi. Þótt allt hafi legið lengi fyrir er ekki
hægt að komast hjá að leiðrétta mestu bábilj-
urnar.
Veð Seðlabankans rýrnuðu
vegna neyðarlaganna
Fyrir hartnær ári var tilkynnt að ríkissjóður
gæfi út skuldabréf, sem afhent væri Seðlabank-
anum í stað krafna, sem hann ætti á hina föllnu
viðskiptabanka. Kröfurnar sem Seðlabankinn
afhenti voru að fjárhæð 345 milljarðar króna,
en ríkissjóður gaf á móti út skuldabréf að upp-
hæð 270 milljarðar króna. Bankinn tók því á sig
beint 75 milljarða króna, sem dregið var af eig-
infé hans. Ríkissjóður mat það svo að hann
fengi 95 milljarða fyrir kröfur sínar á gömlu
bankana. Þetta var aðeins ágiskun, sem á eftir
að sannreyna. Því voru bein útgjöld hans þann-
ig metin 175 milljarðar króna. Inni í þeirri tölu
er eiginfjárframlag í Seðlabankann upp á 90
milljónir króna, en þeir fjármunir eru auðvitað
eign ríkisins, sem það getur kallað eftir þegar
það kýs með einfaldri lagabreytingu. Ekki
skiptir öllu fyrir Seðlabanka eðli máls sam-
kvæmt hvort eigið fé hans sé lítið eða mikið,
þótt það sé vissulega traustvekjandi að það sé
nokkurt. Þetta skuldabréf er til 5 ára og geta
ríkið og bankinn ákveðið að breyta því svo að
það verði til 25 ára eða 50 ára og breytir engu
fyrir bankann. Ríkið verður því ekki fyrir bein-
um útgjöldum fyrr en það kýs.
Þegar Alþingi ákvað að tillögu ríkisstjórnar
að breyta með lögum forgangsröð krafna,
þannig að innistæður færu í sérstaka forgangs-
röð fólst í því að veð Seðlabankans rýrnuðu,
sem því nam. Slíka veikingu á veðhæfni krafna
gat hann ekki séð fyrir frekar en aðrir kröfu-
hafar. Má segja að í samskiptum ríkis og Seðla-
banka þýði forgangsraðarbreyting einungis að í
stað þess að veð stæðu Seðlabanka til bak-
tryggingar krafna, fær hann framlag í formi
skuldabréfs frá ríkissjóði. Án neyðarlaganna
hefði ríkissjóður þurft að veita fé beint til að
verja innistæðueigendur í samræmi við loforð
sem gefin höfðu verið. Fari svo að á það verði
látið reyna fyrir dómstólum, hvort framan-
greind ákvæði neyðarlaganna standist stjórn-
arskrána og niðurstaðan verði sú að ekki megi
breyta reglum í miðju spili, þá er ljóst að bók-
fært tap vegna þjónustu Seðlabankans við
bankakerfi í þrenginum yrði lítið eða jafnvel
ekkert. Það sýnir glöggt hve holur hljómur í
hatursherferðinni gegn bankanum er. En ríkis-
sjóður væri ekki betur settur, þvert á móti. En
hinum lágkúrulegu spunameisturum ríkis-
stjórnarinnar og húsbændum þeirra væri þá
töluverð vorkunn.
Umfjöllun Stefáns Svavarssonar
Einn þekktasti endurskoðandi landsins, Stefán
Svavarsson, sem var innri endurskoðandi á
vegum bankaráðs Seðlabankans, skrifaði mjög
athyglisverða grein hér í blaðið sl. fimmtudag
og fjallaði þar um veðlán Seðlabankans og
skýrði hvaða tilgangi þau þjónuðu. Þar segir
hann m.a.: „Lánveitingar bankans stöfuðu fyrst
og fremst af lausafjárskorti bankanna sem ekki
aðeins var innlent vandamál heldur erlent líka,
eins og margoft hefur komið fram. Seðlabank-
inn fékk raunar ákúrur á þessum tíma þegar
þessi veðlán voru að aukast fyrir að vera tregur
til að að veita fleiri veðkosti; bréfin sem bætt
var við voru eignavarin eða í erlendri mynt. Sú
umkvörtun kom ekki aðeins frá viðskiptabönk-
unum sjálfum heldur einnig úr röðum stjórn-
málamanna.“ Þessi lýsing endurskoðandans er
hárrétt. Seðlabankar hvarvetna veittu bönkum
um þessar mundir mjög mikla fyrirgreiðslu án
sérvarinna veða, en auðvitað aðeins bönkum
sem voru með eiginfjárstöðu í lagi samkvæmt
endurskoðuðum reikningum. Fer því fjarri að
allt það dæmi hafi verið gert upp. Naumast er
lengur um það deilt, enda óvéfengjanlegt, að
Seðlabankinn gerði sér fyrstur stjórnvalda
grein fyrir þeim erfiðleikum sem bankar gætu
lent í vegna fjármögnunarvanda í erlendri
mynt. Gerði hann inn á við ítrekað grein fyrir
sínum áhyggjum og út á við í þeim mæli sem
óhætt væri, ef hann ætlaði ekki að flýta fyrir
falli bankanna. Þótt jafnvel harðsvíruðustu
spunameistarar geti nú orðið ekki annað en við-
urkennt þessa staðreynd, telja þeir sig eiga
krók á móti bragði. Þeir spyrja sem svo: Fyrst
Seðlabankinn hafði þessar miklu áhyggjur af
því að bankarnir gætu ekki mætt erlendri fjár-
mögnunarþörf sinni þegar liði á árið 2008, hví
hættu þeir ekki að lána bönkunum, þegar þeim
varð þetta ljóst? Þetta virðist við fyrstu sýn
vera réttlætanleg spurning, en þó er ekki allt
sem sýnist. Ef Seðlabankinn hefði lýst því yfir
að hann veitti ekki lán sem hefðu viðskipta-
bankana þrjá að veði hefðu þeir orðið að loka
fáum mínútum eða klukkustundum síðar. Þá
væru sjálfsagt ekki neinir í vafa um hver eða
hverjir hefðu komið bönkunum á hausinn! En
þess utan var staðreyndin sú að ekki varð betur
séð, samkvæmt endurskoðuðum reikningum og
ársfjórðungsskýrslum að eignastaða bankanna
væri slík, að þótt þeir gætu ekki lengur haldið
úti rekstri myndu veð halda í uppgjöri að mestu
eða öllu leyti.
Samfylkingarmenn kenna öðrum en
bankamönnum um bankahrunið
Um framangreind atriði segir hinn reyndi end-
urskoðandi í grein sinni: „Í reikningsskilum við-
skiptabankanna í árslok 2007 og á miðju árinu
2008 kom fram að afskriftareikningar útlána
námu aðeins 1% af útlánum. Þremur mánuðum
síðar sýndist því haldið fram að afskrifta-
reikningur þyrfti að vera 50% eða jafnvel
hærri. Hvernig í dauðanum mátti þetta vera?
Það er aldeilis fráleitt að hiksti í endur-
fjármögnun á hægri hlið efnahagsreiknings
leiði sjálfkrafa til þess að eignahliðin hrynji; þar
á milli er ekki beint orsakasamband.“ Síðar í
sömu grein kemur skýringin fram. Eftir að
bankarnir eru komnir í þrot og ekki er lengur
hægt að vera með feluleik og fegrunaraðgerðir
og rýnt er í gögn sem að baki lágu þá sést að
„stór hluti afkomunnar var bara froða“. Það
hefur verið ríkur vilji til þess, ekki síst hjá sam-
fylkingarmönnum og spunameisturum þeirra
að kenna öðrum um bankahrunið en banka-
mönnunum sem ábyrgðina báru og eigendum
bakanna, sem jafnframt voru stærstu skuld-
ararnir. Jafnvel þeim sem andæfðu og vöruðu
við er reynt að stilla upp í sökunautaforystu.
Hvernig stendur á þessu? Einhvern tíma munu
fást svör við því.
Veð eru tekin í eignum,
ekki skuldum
Það átti að vera hápunktur herferðarinnar sem
átti að leiða til þeirrar sælu niðurstöðu að „tap
Seðlabankans væri mesta tap alls hrunsins og
þungbærara en sjálft Icesaveklúður ríkis-
stjórnarinnar að fá virtan samfylkingar-
fræðimann, sem verið hefði í útlöndum og
þekkti fræga menn, til að slá lokastrikið undir
ófrægingarlotuna. Þá þyrfti ekki lengur um
málið að deila. En það fékk illan endi og það var
með vísun til þess sem fyrirsögn bréfsins var
valin. Fræðimaðurinn hellti sér yfir Seðla-
bankafólkið af miklu yfirlæti, eins og slíkum er
tamt og sagði að því hefði borið að taka veð í
innistæðum innistæðueigenda í bönkunum!
Hann er vísast eini maðurinn sem vitað er um
að hafi samtímis farið út af í fyrstu beygju og
gatað á fyrsta efnisatriðinu í bókinni fyrir byrj-
endur. Bankar skulda innistæðueigendum inni-
stæður þeirra en eiga þær ekki. Á fyrsta ári í
verslunarskóla vita allir menn, líka þeir sem
lesa ekki heima að menn taka veð í eignum
manna eða banka en ekki í skuldum þeirra!
Hafi hinn mikli fræðimaður samfylkingarinnar
unnið í Seðlabanka Bandaríkjanna hlýtur það
að hafa verið í uppvaskinu.
Út af í fyrstu beygju
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Reykjavíkurbréf
171009