Morgunblaðið - 04.11.2009, Síða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 2009
Erfitt að greina seríurnar? Klippa þurfti gömlu jólaljósaseríurnar við Háskólabíó niður í gær til að unnt væri að koma þeim nýju fyrir og vekja þannig upp jólastemninguna í höfuðborgarbúum.
Golli
ÁL ER önnur tveggja
helstu útflutningsvara
landsins og álfyrirtækin
eru ein aðalkjölfestan í ís-
lenskum iðnaði. Hér á landi
eru framleidd um tvö pró-
sent þess áls sem framleitt
er í heiminum. Árið 2008
skilaði áliðnaðurinn ríflega
40 prósentum af vöruút-
flutningstekjum þjóð-
arinnar og um 29 prósent-
um af heildarútflutningstekjunum, sem
er meira en verðmæti sjávarafurða.
Í grein í Fréttablaðinu 29. október seg-
ir aðstoðarmaður fjármálaráðherra að
margt bendi til þess að efnahagsleg áhrif
stóriðju til langs tíma litið séu miklu
minni en almennt hafi verið talið og að
það svari vart kostnaði að leggja mikið
undir með fjárhagslegum ívilnunum eða
með því að binda nýtingu orkuauðlinda
langt fram í tímann. Einnig telur hann að
áætla megi að störf og afleidd störf
vegna meðalálvers á Íslandi séu einungis
0,5 til 0,7% heildarmannaflans. Hann
segir að reikna megi með því að efna-
hagsleg áhrif þessa vinnuafls séu varla
meiri en 0,5% af vergri landsframleiðslu
og ýmsir telji að langtímaáhrif einstakra
framkvæmda á atvinnustigið séu engin,
þar sem framkvæmdirnar ryðji annarri
atvinnu burt.
Lítið gert úr áhrifunum
Þetta segir aðstoðarmaður fjár-
málaráðherra þrátt fyrir að þjóðhags-
legur ábati af t.d. byggingu álvers í
Helguvík og stækkun í Straumsvík gæti
orðið 95 milljarðar á núvirði miðað við
5% ávöxtunarkröfu samkvæmt nýrri
skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Ís-
lands sem unnin var fyrir iðnaðarráðu-
neytið. Ef af þessum framkvæmdum
verður gæti beinn fjárhagslegur ávinn-
ingur stjórnvalda orðið á bilinu 16 til 17
milljarðar á ári á byggingartíma.
Þjóðhagslegur ábati af Helguvík og
stækkun í Straumsvík
Í skýrslu Hagfræðistofnunar er lagt
mat á þjóðhagslegan kostnað og ábata af
framkvæmdum í Helguvík og fram-
leiðsluaukningu álversins í Straumsvík.
Niðurstaðan er skýr: „Miðað við núver-
andi ástand í íslenska hagkerfinu má
ætla að hreinn þjóðhags-
legur ábati geti numið 95
milljörðum króna á núvirði
miðað við 5% ávöxt-
unarkröfu“.
Bein áhrif framkvæmda
Setja má áform í Helguvík
og stækkun í Straumsvík í
annað samhengi en við þjóð-
hagslegan ábata. Í Helguvík
er áætlað að fjárfesta fyrir
100 milljarða. Þar af eru 20
milljarðar innlendur kostn-
aður sem skapar störf og
skatttekjur. Talið er að um þriðjungur
innlends kostnaðar lendi hjá ríkinu í
formi skatttekna eða um 7 milljarðar á
árunum 2010 og 2011. Áætlaður starf-
afjöldi er 2-3000 sem myndi minnka at-
vinnuleysi með tilsvarandi hætti og draga
úr atvinnuleysisbótum. Gróflega áætlað
er beinn ávinningur stjórnvalda um 12
milljarðar á ári. Með sama hætti má líta
á stækkun í Straumsvík. Heildarfjárfest-
ing er um 38 milljarðar króna, þar af 12,5
í innlendan kostnað. Talið er að verkefnið
skapi um 600 ársverk. Með þessu verk-
efni má gera ráð fyrir að beinar skatt-
tekjur verði 3,8 milljarðar og spara megi
um 1 milljarð í atvinnuleysisbætur. Sam-
anlagður beinn ávinningur stjórnvalda af
þessum tveimur verkefnum er því 16-17
milljarðar á ári sem framkvæmdir standa
yfir.
Þessar framkvæmdir geta vart talist
hafa óveruleg áhrif fyrir þjóðarbúið eins
og aðstoðarmaður fjármálaráðherra virð-
ist álíta. Fullyrðingar um að lang-
tímaáhrif einstakra framkvæmda á at-
vinnustig séu engin, þar sem að þær ryðji
annarri atvinnu burt, eru nýjar af nálinni
og sem vantar allan rökstuðning á bak
við. Þetta er undarlegur málflutningur á
sama tíma og í landinu eru þúsundir ein-
staklinga án atvinnu.
Eftir Þorstein
Víglundsson
» Þessar framkvæmdir
geta vart talist hafa
óveruleg áhrif fyrir þjóð-
arbúið eins og aðstoð-
armaður fjármálaráðherra
virðist álíta.
Þorsteinn Víglundsson
Höfundur er varaformaður
Samtaka iðnaðarins.
Efnahagsleg áhrif
álfyrirtækjanna
HVAÐ voru
sköpuð mörg störf á
Íslandi í síðasta
mánuði? Veist þú
það? Hefur þú
heyrt eitthvað um
það í fréttunum eða
lesið um það í dag-
blöðunum? Nei,
sennilega ekki. Af
hverju er atvinnu-
sköpun ekki mæld
hér eins og víða erlendis? Það eru
allar forsendur fyrir því að birta
slíkar niðurstöður reglulega. Það
ætti að vera markmið bæði op-
inberra aðila sem og einkaaðila að
skapa sem flest störf.
Ég legg til að viðskiptakálfar
morgunblaðanna auk helstu
frétta og vefmiðla (t.d. forsíður
mbl.is og visir.is) birti með reglu-
legu millibili hve mörg störf hafa
orðið til á Íslandi í síðasta mán-
uði. Þetta yrði gert í þeim tilgangi
að skapa umræðu um það mark-
mið okkar allra að skapa fleiri
arðbær störf og auka þannig um-
svif og bæta afkomu þjóðarbús-
ins. Viðhorf erlendra aðila til Ís-
lands er gott þrátt fyrir allt, þetta
kemur meðal annars fram í könn-
un sem Útflutningsráð lét gera
hjá helstu viðskiptalöndum okkar
í vor. Það er nauðsynlegt að við-
halda þessu jákvæða viðhorfi og
smám saman auka traust er-
lendra aðila á Íslandi sem land
tækifæranna.
Nýleg tíðindi af fjárlaga-
frumvarpinu og auðlindasköttum
hafa valdið miklum titringi meðal
rekstraraðila stóriðju og vænt-
anlegra fjárfesta. Það hefur hing-
að til verið talið mikilvægt fyrsta
skref í samningaviðræðum að
hefja þær á grundvelli þess að ná
fram hagstæðri niðurstöðu fyrir
báða aðila.
Það er enn mögulegt að vinda
ofan af þessum mistökum og
biðja stjórnendur álveranna að
taka þátt í að hjálpa okkur út úr
kreppunni með því að greiða
tímabundið gjald. Ríkisstjórnin
gæti nýtt hluta þessa gjalds í at-
vinnuuppbyggingu í samvinnu við
þessa aðila, á hátæknisviði eða á
sviði framleiðslu. Þetta yrði þá
svipað og að láta auðlindagjald
sjávarútvegsins
greiða fyrir rann-
sóknir á fiskistofn-
unum við landið.
Menn hafa rætt um
gríðarlegan kostnað
við að skapa störf í
áliðnaði til sam-
anburðar við annan
iðnað. Það skiptir
hins vegar ekki máli
ef þessar fjárfest-
ingar eru arðbærar.
Ég býst við því að nú
ríkti meiri sátt í
þjóðfélaginu ef allar fjárfestingar
bankanna fyrir hrun hefðu reynst
vera arðbærar þótt arðsemin
hefði ekki verið nema brot af
þeim arði sem álverin gefa hvert
um sig á hverju ári. Þá væri
hvorki til Icesave, gjaldþrota
bankar eða áform um að auka ár-
lega skattabyrði hverrar einustu
fjölskyldu á Íslandi. Samkvæmt
áreiðanlegum heimildum kostar
ný álverksmiðja sem framleiðir
um 360.000 tonn af áli á árs-
grundvelli um einn milljarð band-
ríkjadollara eða 120 milljarða og
þar skapast um 400 bein störf auk
fjölda afleiddra starfa.
Virkjunarframkvæmdir kosta
álíka fjárhæð ef miðað er við
Kárahnjúkavirkjun. Heild-
arkostnaður við hvert starf er því
um 600 milljónir króna. Gjaldeyr-
istekjur af nýju álveri sem eftir
verða í landinu miðað við að
kostnaðarverð við framleiðslu áls
sé um 1.500 USD/tonn og 360.000
tonna framleiðslu á ári og þá
staðreynd að 40% af kostnaðinum
er innlendur kostnaður er um 26
milljarðar króna eða 65 milljónir
á mann.
Verkfræðingar og aðrir há-
skólamenntaðir sérfræðingar
sem selja út sína þjónustu teljast
góðir ef þeir geta skapað tekjur
sem nema um 20 milljónum á
mann á ári. Í öðrum stéttum er
þetta oft helmingi lægra.
Sprotafyrirtæki eru nauðsyn-
legur hluti af íslensku atvinnulífi
og mikilvæg leið til atvinnusköp-
unar. Ég þekki það á eigin skinni
að það er dýrt að koma slíkum
fyrirtækjum á legg. Samkvæmt
erlendum tölum sem safnað hefur
verið um árangur við stofnun
sprotafyrirtækja er talið að ein-
ungis 1% til 3% af þeim frum-
kvöðlum sem leggja af stað nái að
byggja upp traust og varanleg
fyrirtæki. Ef hver tilraun í slíku
sprotafyrirtæki kostar um 100
milljónir króna (5 mannár sér-
fræðings) og 100 tilraunir skili af
sér tveimur fyrirtækjum (2%)
með samtals 10 manns í fullu
starfi, þá kostar þar hvert starf 1
milljarð króna.
Gjaldeyristekjur af nýjum
sprotafyrirtækjum í útflutningi
og ferðaþjónustu gæti eflaust
skapað um 20 milljónir á mann á
ári, það þætti mjög gott en er
samt aðeins þriðjungurinn af
þeirri veltu sem er á bak við
hvern starfsmann í álveri. Það
góða við sprotafyrirtækin er að
þau vaxa þar sem skilyrðin eru
góð með tiltölulega lítilli fyrirhöfn
hins opinbera, hvort sem það er
afsprengi af hugmynd útsjón-
arsamra einstaklinga eða ný
þjónustugrein eða iðnaður í
tengslum við núverandi stóriðju.
Við þurfum þetta tvennt, stóriðju
í hóflegu mæli og sprotafyr-
irtæki.
Ég mæli með því að rík-
isstjórnir næstu ára setji sér það
sem markmið að haga fjárfest-
ingum sínum þannig að þær séu
arðbærar og þær arðbærustu
hafi forgang. Í þannig umhverfi
þrifist minni spilling en verið hef-
ur til þessa og fjármagnið nýttist
okkur öllum betur.
Ég vona að skattastefna
stjórnvalda verði ekki til þess að
skerða möguleika atvinnulífsins
til að skapa fleiri störf – við þurf-
um fleiri arðbær störf til að geta
unnið okkur út úr skuldafeninu.
Það verður ekki gert með öðrum
hætti.
Áfram Ísland!
Ný störf á Íslandi
Eftir Agnar
Kofoed-Hansen » Það getur kostað600 til 1.000 millj-
ónir króna að skapa
starf í traustu og var-
anlegu fyrirtæki,
hvort sem það er ál-
ver eða sprotafyr-
irtæki.
Agnar Kofoed-Hansen
Höfundur er rekstrarverkfræð-
ingur, MSc.