Norðurland - 27.04.1979, Page 7

Steingrímur Jónsson sýslumaður ásamt Stefáni Stefánssyni og Páli Einars-
syni fulltrúum, í okkar hópi að þrátta um framhaldið.
(ljósmynd Kristfinnur Guðjónsson)
bestu heimildir, sem hægt er að
fá. En Jón Rafnsson, vinur
minn, og heimildarmanneskja
hans hér, láta ógert að segja frá
hver tók myndirnar, þó sýnist
mér yfirleitt alltaf í blöðum og
bókum, að greint sé frá mynda-
smiðnum, en þarna er því
sleppt. Það var Kristfinnur
Guðjónsson, sem tók þær
myndir, sem til eru, af þessum
átökum, og hans hlutur er góð-
ur og stór. Ég sé og þekki mörg
andlitin á myndunum, andlit,
sem nú eru horfin yfir móðuna
miklu, flest öll í kirkjugarðinn
á Akureyri.
Herútboð hvítliða
Þá er nú herútboðið. Nafni
minn, gamli sýslumaðurinn, var
rekinn til af bæjarstjórninni að
reyna að koma upp hersveit til
að berja rauðliðana niður. Þar
mun fremstur í flokki hafa verið
krataforinginn Erlingur Frið-
jónsson, foringi íhalds- og krata-
verkamanna hér þá. Þegar búið
var að tvískera sundur kaðalinn
hjá Ólafi og Co, þá voru nú góð
ráð dýr og sennilega skylda
sýslumanns að reyna að halda
uppi lögum og reglu í ríkinu.
Jón Rafnssoh tekur upp aðal-
textann úr skipunarbréfunum,
en mig langar að láta fylgja hér
með ljósmynd af einu bréfinu,
sem Pálmi, vinur minn, góðfús-
lega lánaði mér. Mikill meiri-
hluti þeirra, sem fengu þessi
bréf, hundsuðu þau og gerðu
ekkert með þau, og svo var með
Pálma. Hefði hann hlýtt kall-
inu, hefði hann farið mín megin
Guðrún og Sigurborg Björnsdætur.
á kaðalinn en ekki Ólafs megin.
Næsta sumar eftir þetta,
heyrði ég Sigurð Jónsson, þá ný-
uppflosnaðan bónda frá Teigi í
Hrafnagilshreppj, síðar stór-
óðalsbónda á Ásláksstöðum í
Kræklingahlíð - ég flosnaði upp
í Hörgárdal um fimm árum fyrr
- segja frá því með miklu stolti,
þar sem við vorum saman við
vinnu í frystihúsi KEA, að hann
hefði unnið við herútboðið og
borið út bréfin. Sem fyrr segir
hundsuðu flestir bréfin, en auð-
vitað urðu nokkrir við kallinu
og hefðu verið til í allt. Mest var
þá talað um í því sambandi Gest
og Svenna með lítinn hóp utan
um sig. Sveinn er fyrir mörgum
árum kominn í kirkjugarðinn
og Gestur hefur afar mikið lært
síðan þetta skeði.
Það kom ekki til frekari átaka
í þetta sinn hér, en það urðu oft
hörð átök á Akureyri í síðari
hrinum. Hér var á þessum árum
árvisst atvinnuleysi og eymd, og
þar af leiðandi eitthvert harð-
asta baráttuliðið á landinu,
kannski hliðstætt á Siglufirði.
Gunna og Bogga
Það væri mikið freistandi að
skrifa um og segja frá mörgum
af þessum félögum mínum frá
þessum tímum, en það yrði, held
ég, næstum óendanlegt. Þó get
ég ekki stillt mig um að segja
lítillega frá Gunnu og Boggu.
Þær voru með hörðustu félög-
unum að standa vaktir, verk-
fallsvaktir daga og nætur í
Novudeilunni. Það var eins og
þær þyrftu aldrei að sofa. Þær
bjuggu á norðurloftinu i Brekku
götu 5, Oddur Jónsson skó-
smiður og Helga Sigfúsdóttir,
kona hans, bjuggu á suðurloft-
inu og höfðu austurkvistinn.
Húsið er mjög lítið og komp-
urnar á loftinu ekki mann-
gengar. I þessari kompu hýrð-
ust þær systur við afar kröpp
kjör.
Þær voru aldar upp á Barká í
Hörgárdal við sult og seyru og
allsleysi í stórum systkinahóp,
mjög vel skynsamar og skáld-
mæltar. Fyrstu kynni mín af
þeim systrum, Guðrúnu og
Sigurborgu Björnsdætrum,
voru þau, að Guðrún tók að sér
að sauma á mig föt, þegar ég var
strákur, úr gráu vaðmáli úr ull
af rollunum okkar, sem
mamma spann og pabbi óf í
langa voð. Gunna hafði rifið sig
það áfram í lífinu að geta sniðið
og saumað karlmannsföt. Allt,
sem þær unnu, lék í höndum
þeirra. Það saumuðu ekki
margar konur þá karlmannsföt
svo vel væri. Svo’ bar fundum
okkar saman aftur hér.
Margt mætti frá þessum
verkfallsdögum segja. Veðurlag
var ekki mjög hart hér meðan á
þessum átökum stóð, norðaust-
anátt og aulaði niður lognsnjó
miklum, og þá þurfti að vera vel
skóaður. Það voru Gunna og
Bogga síður en svo. Þær áttu
bara opinn og ónýtan skófatn-
að, og voru alltaf rennblautar í
fætur. Þá gáfu Oddur og Helga
þeim heil og góð stígvél á
fæturna, og var það áreiðanlega
vel þegið og mikið góðverk.
Júlíus í Dældunum
Einum manni get ég ekki
stillt mig um að segja ögn frá.
Hann hét Júlíus Jóhannesson
og átti heima í Dældunum yfirá
Svalbarðsströnd. Hann var með
afbrigðum harðsækinn, en fór
þó alltaf hægt. Hann átti lítinn
bát, sem hann fór á á milli. Ég
man svo fjarska vel, þegar hann
var að koma á morgnana út úr
þokunni og logndrífunni, ró-
andi til að standa verkfalls-
vaktir á daginn svo næturvaktin
gæti sofið eitthvað. Hann átti
línu í sjó einhvers staðar út hjá
Svalbarðseyri, sem hann vitjaði
um á nóttunni. Það var lífsspurs-
mál að afla fisk úr sjó handa
heimilinu, annars var voðinn
vís. Júlíus var mjög vanbúinn af
fatnaði í þessu volki daga og
nætur. Nútíma fólk hefði held
ég mjög gott af að hugleiða,
hvað hann og hans líkar lögðu í
sölurnar til að reyna að bæta og
fegra lífið, en það hefur svo
margt engan tíma til að renna
huga að því.
Fyrir mörgum árum var ég
lítinn tíma í Reykjavík undir
læknishendi og fór þá oft á
kaffistofu, sem var á Þórsgöt-
unni, til að fá mér eftirmiðdags-
kaffi. Þar var gott að koma og
eyða smástund. Ekki man ég
hvað staðurinn hét, en það sá ég
að þangað sóttu mikið vinstri
menn.
Eitt sinn, þegar ég var þar,
kom þar inn Jóhann Kúld með
stórum manni, báðir prúðbúnir
og settust að borði. Ég stóð upp
úr mínu sæti og gekk til Jóhanns
og hugðist heilsa honum vel og
rifja upp gamlar minningar frá
verkfallsvöktum okkar fyrri
ára. En þá brá svo við, að hann
virtist ekki þekkja mig. Hann
var sjáanlega búinn að gleyma
verkfallsforustu sinni í Novu-
deilunni, þegar við stóðum
vaktir saman í slitnum og
Júlíus Jóhannesson.
götóttum nakins-verkamanna-
galla. Hann var nú orðinn
dálítið betur búinn og gat
sjáanlega ekki látið þennan
stóra félaga sinn sjá að hann
þekkti mig, þennan afturúr-
kreisting.
Snúið sér við í gröfinni af ánægju
Varla getur hjá því farið að
sitthvað broslegt komi fyrir í
svona átökum, ef menn hafa
tíma og tækifæri til að veita
hlutunum athygli. Jakob Karls-
son var í áhorfendahópnum.
Hann vildi fylgjast með fram-
vindunni, einn stærsti atvinnu-
rekandinn á Akureyri þá. Hann
réði yfir mestallri skipavinnunni
og mjólkurframleiðslunni í bæn-
um. Hann sagði við Sigþór
Jóhannsson, þegar mestu átök-
in voru um garð gengin: Heldur
þú ekki, að faðir þinn myndi
snúa sér við í gröfinni, en hann
sæi til þín. Jú, af ánægju, svaraði
Sigþór snöggt. Hann var nú
enginn aukvisi og kunni að
koma fyrir sig orði á réttum
augnablikum. - Þá þurfti ég að
snúa mér undan til að dylja
hláturinn, sagði Jakob síðar.
Hann var mikill humoristi í eðli
sínu, og svona svar kunni hann
vel að meta.
Gísli R. Magnússon, skrif-
stofustjóri Jakobs, var í stimp-
ingunum, orðinn roskinn, þung
ur maður, en mjög heitt í hamsi.
Hann hafði svartan, harðan hatt
á höfði, háan kúf, og einhver sló
ofan á kollinn svo hann flettist í
sundur og skein í hvítan skall-
ann, og þegar Gísli loks komst
út úr þvögunni, sprengmóður
og uppgefinn, sagði hann: I
Kaðalslið Ólafs að raða sér upp.
(Ijósm. Kristfinnur Guðjónsson)
svona helvíti skal ég aldrei fara
aftur.
Mér finnst það mjög mikill
vinningur fyrir nútíðina, að
bókin Vor í verum fékkst lesin í
útvarpið, og þá ekki síst vegna
snilldarlestur Stefáns Ögmunds
sonar. Hann las hægt og skýrt,
svo allir sem vildu heyra gátu
heyrt, og það eru alltaf nokkrir,
sem ekki eru svo þrúgaðir af
hraðanum og stressinu, að þeir
eiga smástund aflögu til að
hlusta. Nú, þeir eru líka til, sem
vilja helst ekkert heyra frá
þessum árum, þá skrúfa þeir
bara fyrir. Það fólk þolir ekki að
heyra, hvernig íhaldið og hjálp-
arkokkar þess, kratarnir, fóru
með fátæklingana á árum áður.
Ég hef kynnst mörgum heiðar-
legum og góðum alþýðuflokks-
mönnum og krötum um æfina,
en hinir í þeim hóp eru alltof
margir, sem hafa lagt sig fram til
að vinna skítverkin fyrir íhaldið
og atvinnurekendurna, svo þeir
hafa bara getað staðið með
hendur í vösum og glott.
Sóðakjaftar í Gúttó
Skeð gæti, að nútímafólk
hefði kannski gaman af að heyra
ögn frá samskiptum bæjar-
stjórnanna og verkafólksins á
þessum árum, þegar átökin hér
á Akureyri voru sem hörðust.
Það er næstum ótakmarkað,
sem hægt væri að segja frá.
Bæjarstjórnarfundirnir voru
á þeim árum haldnir í litla
salnum á norðurloftinu í Gúttó.
Þar var pláss fyrir borð og stóla
fyrir bæjarfulltrúana og örfá
sæti fyrir áhevrendur. Þá var
Átökin byrjuð. Allt að fara í hnút.
Ekki man ég nú glöggt eftir
öllum bæjarfulltrúunum, hverj-
ir þeir voru. Enda dálítið
breytilegt. En nokkrip eru mér
mjög minnisstæðir. Á árunum
1930 til 1934 áttu kommúnistar
tvo fulltrúa, og voru það
Elísabet Eiríksdóttir og Einar
Olgeirsson. Kratar áttu einn,
Erling Friðjónsson. Framsókn
átti tvo og íhaldið sex.
Það var á þessum árum
stanslaust barátta um að fá
einhverja virinu, og oft sótt
feikilega hart að bæjarstjórninni
á fundum um einhverjar úrbæt-
ur. Elísabet, Einar og Erlingur
voru gamlir félagar úr hinu
gamalgróna Jafnaðarmannafé-
lagi Akureyrar, en Erlingur nú
orðinn andstæðingur. Þegar
Kommúnistaflokkur íslands var
stofnaður, varð Erlingur „eftir
af strætisvagninum“ og virtist
alla tíð eftir það meðan hann
lifði vera að reyna að hefna sín á
fyrri félögum fyrir eitthvað,sem
honum fannst hann hafa tapað
eða misst af. Það væri hægt að
skrifa heila bók um eltingaleik
Erlings með málaferlum á hend-
ur fyrri félögum hans og margt
annað, ekki síst tilraunir hans til
að fá eignarétt verkalýðsfélag-
anna á Verkalýðshúsinu, Strand-
götu 7, dæmdan af félögunum.
Það vildi svo einkennilega til, að
ég var húsvörður Verkalýðs-
hússins, þegar Erlingur hóf
málaferlin, og tók Friðrik
Magnússon lögfræðingur, Að-
alstræti 15, að sér að standa í
þessu með mér í níu ár. Þetta
urðu þrjú mál, eitt af þeim
hæstaréttarmál. -
(Ijósm. Kristfinnur Guðjónsson)
yfirþyrmandi, hörmungarat-
vinnuleysi árlegt, og verkafólk-
ið hafði oft nægan tíma til að
mæta á fundunum og fylgjast
með, hvernig bæjarfulltrúarnir
tækju málunum, og þá var það
regla þeirra rauðu að hópast á
fundina, og þá fengu ekki nema
fáir sæti, og þá þótti mörgum
gaman að troða sér inn á milli
bæjarfulltrúanna og standa þar.
Þá vildu fara að ókyrrast fínu
taugarnar í sumum fulltrúun-
um, til dæmis Erlingi Friðjóns-
syni og Brynleifi Tobíassyni. Þá
var þrautalendingin, að þeir
fluttu sig niður á leiksviðið niðri
, í sal og áheyrendur fengu allan
salinn.
„Elvítis svínabest“
Það væri gaman að eiga á
segulböndum nú ögn af því, sem
þessir karlar létu út úr sér þá, en
upptökutæki voru þá ekki til.
Það var með ólíkindum, sem
Erlingur jós á Elísabetu af klámi
og svívirðingum á fundunum-
hann var mesti kommúnista-
hatarinn í hópnum. Brynleifur
Tobíasson var líklega stein-
runnasta íhaldssálin, hann var
einn af fulltrúum hinna mó-
flekkóttu framsóknarmanna.,
og þegar honum fannst Erlingur
ekki standa sig nógu vel við að
skamma Elísabetu og Einar þá
reyndi hann að bæta um betur.
Framhald á bls. 8.

NORÐURLAND - 7