Morgunblaðið - 31.12.2009, Síða 12

12 FréttirVIÐTAL
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 2009
Eftir Pétur Blöndal
pebl@mbl.is
Ég er að búa mig undir svefn,“ segirGunnar Eyjólfsson þegar blaða-maður nær tali af honum síðlakvölds 29. desember. „Ég hef verið
svo kvefaður upp á síðkastið. Svo á að fara að
forsýna á morgun Mömmu Gógó, þar sem ég
er í einu hlutverkinu.“
– Þú verður að láta þér batna!
„Já, ég verð að losna við kvefið, því ég er að
fara út að djamma annað kvöld.“
Símtalið er til komið vegna útgáfu á ljóðinu
Hrunadansi, en efnt var til hennar í tilefni af
því að skáldið og ritstjórinn Matthías Johann-
essen verður áttræður 3. janúar á nýju ári, og
bókinni fylgir diskur með flutningi Gunnars
Eyjólfssonar á ljóðinu. Björn Bjarnason ritar
eftirmála, en ásamt honum höfðu umsjón með
útgáfunni Styrmir Gunnarsson og Jakob F.
Ásgeirsson.
„Hrunadansinn hans Matthíasar,“ segir
Gunnar með áherslu, „magnað verk, ævisaga
blaðamanns, sem hlífir ekki sjálfum sér. Mér
fannst hann svo heiðarlegur í þessu.“
– Hvenær rak Hrunadansinn á fjörur þínar?
„Ég fór út til Ameríku árið 2006 og var þar
hjá systur minni. Þegar ég kom heim, eftir að
hafa verið í burtu í fimmtán daga, hafði ná-
grannakona okkar, sem leit eftir öllu, staflað
blöðunum fallega upp, og efst var þetta Morg-
unblað. Á miðopnunni var Hrunadansinn, öll
39 erindin, og þau voru svo smátt prentuð til
að koma öllum fyrir, að ég las þau með stækk-
unargleri. Þegar kom að kaflanum um Einar
Ben., þá leit ég á konuna mína og sagði:
„Heyrðu, ég ætla að læra þetta. Það sem ég las
um Einar Ben. hefur kveikt í mér. Ég trúi ekki
öðru en það sem á eftir kemur sé eins gott.“ Og
ég varð einfaldlega heillaður af verkinu.“
– Kaflinn um Einar Ben. hefur haft sterk
áhrif á þig?
„Já, hann er svona:
En kvika landsins kynnist við sinn tíma
og kjarninn er þó heill ef að er gáð,
það sagði skáld sem lagði sig í líma
að leita gulls og verða stórt og fjáð,
en þá var útlend ógn og vetrargríma
og allt laut kóngsins makt og þeirri náð
sem enginn dreifir aðeins gegnum síma,
en okkar skáld var bæði stórt og dáð.
Það heldur áfram:
Og því er rétt að nefna hann með nafni
og njóta þess að ljóð hans eru til að
þjóðin geti sungið þau og safni
sárri reynslu sem enginn getur skilað
jafnvel þótt hún hundsi þau og hafni
af hrokafullri ást sem hefur bilað,
samt lifir Einar enn og margvíslega
í andartaki þess sem flestir trega.
Og þá var það sem ég ákvað að læra ljóðið!“
– Matthías er ekki einhamur í Hrunadansi,
vitjar sagnaarfsins, rýnir í samtímann og spáir
í framtíðina.
„Fjórða erindið hefst þannig:
Engir tjarnarungar komust á legg
í afdrepi fugla og skjóli hólmans gamla
og það var eins og veröldin rækist á vegg
þar sem vorið horfði á máva og endur svamla
en morgunninn braut þar skurn við skjannhvít egg
og skildi ekkert í nýrri veröld þinni,
blikur á lofti, hljóðnað lágvært hnegg
og hillingar í falskri blekking sinni.
Þetta var 10. maí 1940, Matthías var þá tíu
ára gamall, en ég fjórtán ára í Keflavík. Fjöl-
skyldan mín var uppi í eldhúsi að borða morg-
unverðinn og það var verið að opna búðina
niðri. Þá var Keflavík lítið 500-600 manna
þorp, hænsn í hverju húsi og beljur í næstu
götu við okkur. Ég var því vanur jarmi og bauli
og hundum geltandi, en allt í einu færðist
óhugguleg kyrrð yfir allt. Móðir mín sáluga lá
þá á spítala í Reykjavík, svo það var stúlka hjá
okkur, og hún spurði: „Hvað er að gerast?“
Fólk ruddist út á götu og viti menn, átta flug-
vélar komu fljúgandi í skipulagðri fylkingu,
þær svifu yfir og einn maður í hópnum, Eyjólf-
ur á Stuðlabergi, kallaði: „Sjáið þið nokkuð
merkin? Hvaðan eru flugvélarnar?“ En það
sást ekki hvort þetta var konungsmerkið
breska eða hakakrossinn. Það var ekkert hægt
að hringja um morguninn og ekkert útvarp,
sumir héldu að við hefðum verið hertekin af
Bretum, sumir Þjóðverjum. Í hádeginu kom
Hermann Jónasson í útvarpið og sagði að land-
ið hefði verið hernumið af Bretum. Bretar
voru þremur mánuðum á undan Þjóðverjum,
sem sagt var að ætluðu að koma í júlí. Þarna
var Matthías tíu ára gamall og hann yrkir um
það þegar allt þagnaði á Tjörninni. Og kyrrðin
færðist yfir Keflavík. Þetta var dramatískt
augnablik, sem mér þótti óskaplega gaman að
upplifa. Það er gefandi að finna stundum
spennuna innra með sér og fá gæsahúð, ég hef
alltaf verið næmur fyrir slíku – finnst það
gott.“
– Og Matthías talar hreint út?
„Já, hann er svo heiðarlegur. Hann kallar
blaðamenn álitsgjafa:
… en það er víst erfitt að komast á krassandi flug
í kastljósi frétta og venja sig sífellt við orgið
í álitsgjöfum sem hatast við annarra hug
og halda í gíslingu þjóð sem ráfar um torgið
þar sem frelsið er iðkað og afskræmt eins og gengur
og enginn veðjar á frelsisgyðjuna lengur.
Mér finnst ákaflega heiðarlegt af blaða-
manni að lýsa þessu svona. Og þegar hann er
búinn að fílósófera á Hótel Holti með Kristjáni
Karlssyni, þá yrkir hann:
Og þannig eignast ég athvarf í sárri neyð
og er nokkur furða þótt ljóð mitt sé nöpur kveðja,
það voru svo neikvæð örlög sem undan sveið
og illvíg og blóðug sú skarpbrýnda volduga sveðja
sem undan var flúið og ærumorðingja beið
þegar allir forðuðust hættur sem að þeim steðja,
en nú er svo komið að veröldin væntir þess eins
að verða ekki fyrir blindu síns mistilteins.
Þetta er maður sem er svo heiðarlegur, að
hann viðurkennir að hann var ærumorðingi,
þegar hann skrifaði það sem honum fannst.
Það þarf hugrekki í blaðamennsku! En mér
fannst það mjög gott þegar hann kom með
þessa lýsingu á blaðamönnum, að kalla þá
álitsgjafa. Já, já, það eru allir frjálsir að hafa
skoðanir á hlutunum, en sumir trana þeim
fram, þegar aðrir liggja á þeim. Já, svona er
þetta góði minn.“
– Og þó að kvæðið sé ort árið 2006, þá er
hann gagnrýninn á hina „mammonsgóðu
framtíð“!
„… sem nú er hvarvetna að allra dómi,“ seg-
ir Gunnar og tekur upp þráðinn í ljóðinu:
efst á baugi í baráttu smæstu þjóða
við basl og örbirgð,
virðing okkar og sómi
er vandasöm fylgd við fjármagn og ofsagróða
þegar fegurð asksins er líkust deyjandi hjómi
og níðhöggs tennur nærast þar við rót
sem nýöld mammons fremur sín heiðnu blót.
Ég hef kolfallið fyrir snilld hans Matthías-
ar í skáldskap. Og svo er gaman þegar mað-
ur fær svona útgáfu í hendurnar. Ég spilaði
diskinn fyrir mágkonu mína, sem er blind,
og hún sagði: „Svei mér þá, ég hefði aldrei
trúað því að svona ljóð væri til.“ Ég er voða-
lega feginn að vera svona hrifnæmur, að hrí-
fast af einhverju, þótt maður sé að verða 84
ára.“
– Við njótum góðs af því.
„Segjum það góði.“
Þegar allt þagnaði á Tjörninni
Hrunadans eftir Matthías Jo-
hannessen er kominn út á bók
og fylgir diskur með flutningi
Gunnars Eyjólfssonar, sem
ákvað strax að læra ljóðið fyrst
er hann las það fyrir tæpum
fjórum árum.
Morgunblaðið/Kristinn
Listamenn Hrunadans eftir Matthías Johannessen er kominn út á bók og fylgir diskur með flutningi Gunnars Eyjólfssonar leikara.
Björn Bjarnason segir í eftirmála að með
útgáfunni sé ekki aðeins verið að sam-
gleðjast Matthíasi og hylla á áttræðis-
afmæli hans, heldur einnig að veita sem
flestum tækifæri til að kynnast því, hvern-
ig einstakt ljóð fær nýtt líf með rödd og í
flutningi leikarans.
Fram kemur hjá Birni að Gunnar hafi
flutt Hrunadansinn af fingrum fram hjá
Rótarýklúbbi Reykjavíkur við svo mikla
hrifningu, að Matthías komst við. Hann
hefur eftir Matthíasi að Gunnar hafi flutt
ljóðið víða og nú ætti það að berast enn
víðar og fleiri að verða ljóðskáld.
„Ljóðið lifir þannig með okkur og dafn-
ar, að nauðsynlegt er að árétta, að Matt-
hías orkti það og sendi til gamalla starfs-
félaga sinna á Morgunblaðinu fyrir
„hrunið“. Kveikjan að því er ekki reynsla
þjóðarinnar frá haustdögum 2008, þótt
orð skáldsins eigi vel við um hana.
„Hvert erindi í Hrunadansinum er ljóð,“
segir Matthías. Alls ekki hafi legið í augum
uppi, að hann, atómskáldið, settist við að
kveða slíkan bálk. Viðfangsefnið leiddi
hann hins vegar áfram og bragarhátturinn
féll að efninu, umgjörðin varð til á skömm-
um tíma, eftir að neistinn kviknaði, en fín-
vinnan varð tímafrekari.
Matthías lýsir ævi sinni og sögu Íslend-
inga, stormi samtímans og stríði. Hann
gerir upp við hugmyndafræði og trúar-
brögð. Í ljóðinu er að finna einlægan og
heiðarlegan tón, sem verður tærari við
nánari kynni. Fjögur skáld eru nefnd til
sögunnar: Egill, Snorri, Jónas og Einar
Benediktsson. Myndirnar eru skýrar og
kveikja tilfinningu.“
Ljóð fær líf með rödd