SunnudagsMogginn - 20.02.2011, Blaðsíða 29

20. febrúar 2011 29
tískum eða eigin hagsmunum dómaranna.“
Finnst þér skiljanlegt að það sé óánægja og
kurr meðal margra vegna þess að ákveðnir út-
rásarmenn og bankamenn sitja ekki bak við lás
og slá? Margir telja að þarna séu greinilega
brotlegir menn.
„Ég get vel skilið frústrasjónina í kringum það.
Við verðum hins vegar að átta okkur á því að það
er ekki alltaf samasemmerki milli þess að verða
fyrir tjóni og þess að einhver hafi framið refsivert
athæfi. Krafan í samfélaginu snýr að því að
mönnum verði refsað og það eru venjuleg reiði-
viðbrögð, og ekkert er óeðlilegt við það. En þá
ætti hlutverk fjölmiðlamanna og stjórnmála-
manna að vera að víkka umræðuna og segja: Mál-
ið er ekki augljóst, við verðum að skoða það frá
öllum hliðum. Svo getur maður spurt sig: Voru
það allt glæpamenn sem unnu í bönkunum eða
stunduðu viðskipti í útlöndum? Er það ekki frekar
ólíklegt? Mér finnst líklegra en hitt að eitthvað
hafi farið úrskeiðis sem refsiábyrgð fylgir. Við
verðum samt að leyfa réttarvörslukerfinu að
vinna í þessum málum án óeðlilegs þrýstings.
Enginn er þó undanþeginn málefnalegri gagnrýni
og það er eitt og annað sem ég sjálfur er ósáttur
við.
Við rannsókn brota tengdra hruninu hefur sér-
stakur saksóknari úthlutað ansi mörgum rétt-
arstöðu sakbornings og stundum nánast öllum
þeim sem kunna að búa yfir einhverjum upplýs-
ingum um þau atvik sem til rannsóknar eru. Svo
sitja menn kannski sem sakborningar árum sam-
an án þess að verða nokkurn tíma ákærðir. Það
getur haft þær afleiðingar að menn missa lífsvið-
urværi sitt auk þess að vera fjölskyldunni þung-
bært. Mikil ábyrgð hvílir á rannsakendum og þeir
eiga að fara eins mildum höndum um grunaða
menn og hægt er og ekki gera þeim rannsóknina
erfiðari en þörf er, eins og lög gera ráð fyrir.“
Næst ekki að sanna allt
Hvað finnst þér um kröfuna um að slakað sé á
sönnunarbyrði í einstaka málum vegna þess að
erfitt sé að sanna sekt manna, þótt líkur bendi til
að þeir séu sekir?
„Í stjórnarskrá, mannréttindasáttmálum og
lögum um meðferð sakamála eru sérstök ákvæði
um réttindi sakaðra manna, meðal annars grunn-
reglan um að menn séu saklausir þar til sekt
sannast. Engan afslátt má gefa af þeirri reglu og
ekki að ástæðulausu því í réttarsögunni hafa fjöl-
margir saklausir menn verið dæmdir til refsingar.
Við sáum það þegar DNA-tæknin varð til og mál
voru endurupptekin, þá kom í ljós að margir
höfðu setið saklausir í fangelsi. Við vitum einnig
að fjölmargir sekir menn hljóta ekki dóm vegna
þess að sönnun tókst ekki. Í réttarríki næst ekki
að sanna allt. Það er ekki hlutverk dómara að geta
sér til um það hvað hafi líklega gerst heldur eiga
þeir að dæma eftir því hvað er sannað. Það er
mikilvægt að dómstólar gæti að réttindum manna
og þeim verði ekki hnikað til þótt það sé þrýst-
ingur í samfélaginu að slaka á sönnunarkröfum.“
Þú talar afdráttarlaust í greinum þínum og
pistlum. Færðu hörð viðbrögð?
„Nei. Ég finn frekar fyrir stuðningi og margir
hafa samband til að hvetja mig áfram. Ég skamma
þá á móti fyrir að taka ekki undir sjónarmið mín á
opinberum vettvangi.
Helst hefur verið vegið að mér fyrir skrif mín
um vændi og rétt fullráða fólks til að stunda þá
atvinnustarfsemi sem það kýs. Þessi sjónarmið
hafa truflað ákveðinn hóp. Þetta eru persónulegar
skoðanir mínar og í þeim felst ekki að ég sé að
réttlæta slíka hegðun. Sá annmarki fylgir því að
búa í frjálsu samfélagi að fólk gerir margt sem
flestum okkar hinna þykir hvorki gott né æskilegt
og jafnvel skaðlegt fyrir viðkomandi. Ég er á móti
því að reyna að laga slíkt með refsingum. Við
megum ekki taka hina siðferðislegu ábyrgð af
einstaklingnum.“
Dómarar eiga að standa í lappirnar
Af hverju ertu á móti því að dæma menn fyrir að
kaupa vændi?
„Aðallega vegna þess að það mun ekki bæta
neitt heldur færa þessa atvinnustarfsemi neð-
anjarðar með tilheyrandi ofbeldi og þvingunum.
Þótt við teljum flest að það sé siðferðilega rangt að
borga fyrir kynlíf verðum við að gæta okkar á
refsigleðinni, því menn munu ekki hætta að borga
fyrir kynlíf, þótt það sé bannað. Víða í löndum þar
sem tíðkast harðar refsingar í siðferðismálum auka
þær einungis á hörmungar fólks og þannig var það
hér á landi fyrr á öldum. Það er tiltölulega venju-
legt fólk sem borgar fyrir kynlíf en þessi viðskipti
eru samt gjarnan tengd við ofbeldi í því skyni að
réttlæta refsinguna. Í mínum huga eru þessi mál
miklu flóknari. Ég er ekki viss um að þvingun sé
algengari í þessari starfsemi en margri annarri sem
telst lögleg. Bannið er bara pólitík, svona moral
majority eins og það heitir í útlöndum.“
Þegar mikil órói er í samfélaginu og samsær-
iskenningar í gangi þegar kemur að dómstólum
landsins, er þá ekki hætt við því að álagið á
dómara hafi ósjálfrátt áhrif á það hvernig þeir
dæma?
„Það er hætta á því og ég held líka að það sé til-
gangurinn, a.m.k. hjá sumum. Maðurinn bregst
oft við þrýstingi með því að gefa aðeins eftir og
dómarar eru mannlegir. Þess vegna er mikilvægt
fyrir dómara að standa í lappirnar og láta ekki
dægurþras og þrýsting bera sig af leið. Það á svo
sem við alla sem fara með vald.“
Hefurðu áhyggjur af því að það séu ákveðnir
hlutir að láta undan í réttarríkinu?
„Já, og þess vegna læt ég í mér heyra. Ég hlusta á
umræðuna og heyri kröfur fólks, les og fylgist með
fjölmiðlum. Þarna endurómar að dómstólarnir séu
ekki að dæma á réttlátan og sanngjarnan hátt.
Stjórnmálamenn hafa tilhneigingu til að líta svo á
að pólitískar skoðanir þeirra séu svo tengdar al-
mannahagsmunum og réttlæti að þeir þola illa að
dómstólar komist að annarri niðurstöðu. Því er
erfitt að þola sjálfstæða dómstóla. Ef þessi hug-
myndafræði verður ofan á getum við kvatt hið
hefðbundna vestræna réttarríki. Það hafa svo sem
mörg samfélög gert en með hörmulegum afleið-
ingum.“
Morgunblaðið/Kristinn