Saga - 2002, Blaðsíða 255

RITDÓMAR
253
Hrefna Róbertsdóttir, LANDSINS FORBETRAN.
INNRÉTTINGARNAR OG VERKÞEKKING í
ULLARVEFSMIÐJUM ÁTJÁNDU ALDAR. Rit-
stjóri Gunnar Karlsson. Sagnfræðirannsóknir 16.
Háskólaútgáfan. Reykjavík 2001. 280 bls. Myndir,
nafna- og hugtakaskrár. Efnisútdráttur á ensku.
Hrefna Róbertsdóttir hefur verið mikilvirkust yngri sagnfræðinga við
rannsóknir á atvinnusögu 18. aldar og hefur birt ritgerðir um það efni,
til dæmis ritgerðina „Áætlun um allsherjarviðreisn íslands 1751-52"
sem birtist í 5. bindi ritraðarinnar Landnám lngólfs. Nýtt safn til sögu
þess. Landsins forbetran fjallar um sama efni að hluta en er mun víð-
tækara. Þar er rakin saga Innréttinganna frá stofnun fyrirtækisins,
greint frá aðdraganda stofnunarinnar, rakin saga þess fram um 1770,
getið um áhrif fyrirtækisins hér á landi og tengsl þess við þróunina í
Danmörku o. fl.
Bókin er í fimm köflum. Fyrsti kaflinn er tvískiptur og fjallar fyrri
hlutinn um Innréttingarnar hf., til dæmis um eignarhald og hluthafa,
en í síðari hlutanum er gerð grein fyrir fyrri rannsóknum á viðfangs-
efninu. Hrefna notar töflur og skrár til að gera efnið aðgengilegra les-
endum og er þetta til fyrirmyndar. Vafaatriða gætir í töflum þessum. í
töflu 1. 4. (bls. 23) er konungur sagður hafa átt Innréttingarnar einn
eða með öðrum 1751-99 en í meginmáli kemur fram að hann hafi
keypt fyrirtækið af Almenna verslunarfélaginu 1774 og þá orðið eig-
andi þess í raun. Konungur styrkti fyrirtækið rausnarlega en styrkur
jafngildir ekki eignaraðild. Þá kemur til álita að hann hafi átt eitt hluta-
bréf í Innréttingunum hf. en óvenjulegt er að telja eiganda eins hluta-
bréfs í hlutafélagi eiganda hlutafélagsins. Líklega á prentvillupúkinn
sök á þessu. Tíu blaðsíðum fyrr er starfsemi þófaramyllunnar við Elliða-
ár sögð hafa lagst af um 1810. Hið rétta er að myllan var rifin um það
leyti. Mér er ókunnugt um starfsemi þar síðustu árin.
I öðrum kafla er sögð ævisaga Franz vefara Illugasonar. Kaflinn er
bæði fróðlegur og skemmtilegur og sýnir glögglega þá erfiðleika sem
íslenskir iðnaðarmenn á 18. öld áttu við að stríða ef þeir reyndu að lifa
hér af iðn sinni eingöngu. Skipti þá ekki máli þótt um afburðamenn í
sinni grein væri að ræða en það var Franz Illugason.
Vefsmiðjan á Leirá og aðdragandinn að stofnun hennar er megin-
viðfangsefni þriðja kafla en hún var stofnuð fyrir styrk sem Magnús
lögmaður Gíslason fékk frá konungi og hafði Chr. Pingel amtmaður
greitt fyrir styrkumsókninni með ráðum og dáð. Hrefna telur þessa
menn hafa plægt jarðveginn fyrir stofnun Innréttinganna hf. og að