Saga - 2002, Blaðsíða 295

RITDÓMAR
293
Ármann Halldórsson, SAGA BARNASKÓLA f
REYKJAVÍK TIL 1930. Þuríður J. Kristjánsdóttir bjó
til útgáfu. Kennaraháskóli íslands. Reykjavík 2001.
123 bls.
Viðfangsefni þessa rits er bamaskólahald í Reykjavík fram til 1930, en
með einu hléi nær saga reglulegs bamaskólahalds í bæjarfélaginu aftur
til ársins 1830. Ritið á sér raunar þegar langa sögu því að það varð til
sem handrit fyrir meira en hálfri öld. Höfundurinn var þá skólastjóri
Miðbæjarbamaskólans sem kallaðist löngum „Bamaskólinn í Reykja-
vík" eða (síðar) „Bamaskóli Reykjavíkur" allt þar til Austurbæjar-
skólinn tók til starfa 1930. Þegar hálf öld var liðin frá byggingu
Miðbæjarbarnaskólans (1948), var Ármann fenginn til þess að taka
saman sögulegt yfirlit yfir barnaskólahald í bænum. Handrit hans lá
óhreyft önnur fimmtíu ár, en þá átti fræðslustjórinn í Reykjavík
fmmkvæði að því að handritið yrði loks gefið út. Var Þuríður J.
Kristjánsdóttir fyrrv. prófessor fengin til þess að sjá um útgáfuna.
Sjálfgert er að meta ritið í Ijósi þessarar útgáfusögu.
Ármann Halldórsson var sálfræðingur að mennt og stjórnaði
Miðbæjarbarnaskólanum frá 1941 þar til hann lést fyrir aldur fram
1954. í eftirmála að ritinu eru birt minningarorð samferðamanns hans,
Benedikts Tómassonar. Að sögn Benedikts var Ármann ekki „að öllu
leyti ánægður með starfshætti íslenskra skóla og þótti nóg um fast-
heldni okkar við gamlar venjur og hugmyndir ... Skólar áttu ekki að
vera ítroðningsstofnanir, heldur vinnustöðvar, þar sem böm og
unglingar fengju svalað athafnaþrá sinni á eðlilegan hátt" (bls. 119).
Þetta viðhorf kemur allvíða fram í frásögn höfundar. Sú fortíð sem
hann fjallar um er honum nákomin; hann leitar þar að rótum þeirra
skólahefða sem hann vann ötullega að því að breyta í anda ný-
skólastefnu fjórða áratugar 20. aldar.
Af heiti ritsins mætti ætla að það fjalli um bamaskólahald í
Reykjavík almennt, en svo er ekki. Aðeins er fjallað um opinbert skóla-
hald í bænum og aðfara þess í líki hins einkarekna barnaskóla 1830-48.
Um skólahald fyrir börn á vegum einkaaðila eins og Ásgríms
Magnússonar eða kaþólsku kirkjunnar, sem hófst um aldamótin 1900,
ræðir ekki í riti Ármanns. Hann einskorðar frásögnina við „Bama-
skólann í Reykjavík" með stórum staf - þeirrar stofnunar sem allt frá
1862 varð fyrirmynd annarra fastra skóla sem risu með tímanum í
hinu ört vaxandi þéttbýli í landinu. Sannarlega á slík „fyrirmyndar-
stofnun" skilið að eignast sjálfstæða sögu; en ástæða hefði verið til að
taka skýrt fram að „stóri bróðir" var ekki einn £ heiminum, aðrir minni
háttar skólar risu með tímanum við hlið hans og áttu eftir að þjóna