Saga - 2002, Blaðsíða 257

RITDÓMAR
255
ljár í þúfu, reyndi jafnvel árangurslaust að banna honum utanferð
haustið 1751. Hver skyldi hafa orðið framtíð Reykjavíkur ef Pingel
hefði ráðið ferðinni á árunum 1750-52 um umbætur í atvinnumálum?
Síðasti meginkaflinn fjallar um vefsmiðjurnar í Reykjavík 1755-70.
Hrefna kýs að einskorða umfjöllun sína um Innréttingarnar við „til-
raunir til breytinga á ullarvinnslu Islendinga sem lið í efnahagslegri
viðreisn landsins á síðari hluta 18. aldar" (bls. 11). Starfsemin var þó
mun fjölbreyttari og kemur það raunar fram í bók hennar. Kaflinn
geymir mikinn fróðleik um vefnaðinn í Reykjavík. Birtar eru upplýs-
ingar um fjölda starfsmanna ýmiss ár og viðfangsefni þeirra. Upp-
fræðsluhlutverk Innréttinganna fær sinn skerf í þessum kafla og víðar
í ritinu. Hrefna Róbertsdóttir telur í lokaorðum (sjötta kafla) að út-
breiðsla spunans hafi gengið þokkalega en útbreiðsla vefnaðarins mið-
ur. Þetta er rétt athugað að mínu mati og er nokkur nýjung, til þessa
hefur sjaldnast verið gerður greinarmunur á mismunandi útbreiðslu
þessara tveggja tegunda hinnar nýju tækni. Kaflanum lýkur á greinar-
gerð um vefsmiðjur í sveitum og tilraunum til að koma þeim á fót.
Þetta er hin þarfasta samantekt. Hér er safnað saman á einn stað
þekktri vitneskju um fyrirtæki þessi og ýmislegt nýtt dregið fram í
dagsljósið. Vefsmiðja Ólafs amtmanns Stephensens var eitt þessara
fyrirtækja en staðsetning hennar virðist Hrefnu allhugleikin. Hún hall-
ast að því að vefsmiðja amtmanns hafi ætíð verið á Leirá og rökstyður
þetta álit m.a. með búsetu tiltekinna vefara í Leirársveit, en játar þó að
Ólafur kunni að hafa flutt með allt sitt góss á milli staða. Ég hallast
fremur að síðari kostinum. Flutningur á einum litlum vefstól, rokkum
og nauðsynlegustu tóvinnutækjum milli staða hefur naumast þótt
mikið fyrirtæki á síðari hluta 18. aldar. Allvíða í Bréfabókum rentu-
kammers frá því um 1770 og fram um 1780 er getið um vefnaðarvöru
sem Ólafur amtmaður bauð versluninni til kaups og getið þóknunar
fyrir hana. Þar er á einum stað tekið fram að vöruna lét Ólafur vinna
„i sit Hiem". Þá bjó amtmaður í Sviðholti. Magn það sem Ólafur amt-
maður bauð versluninni ár hvert var lítið. Vefsmiðja hans hefur því
naumast verið starfrækt árið um kring, jafnvel aðeins að vetrarlagi eða
hluta vetrar. Verðskuldar slík starfsemi heitið vefsmiðja?
Ýmiss skjöl eru prentuð að bókarlokum og er að þeim fengur.
Myndaval er mjög gott en ýmsum hefur reynst erfitt að tína til mynd-
ir í rit um sögu 18. aldar. Sérstaka athygli vöktu litmyndir af sýnis-
hornum af framleiðslu Innréttinganna, einkum hve litirnir eru tærir.
Litunin var vandamál fyrstu ár starfseminnar.
Landsins forbetran geymir miklar upplýsingar um vefnað og spuna á
íslandi 1750-70 og hefur ýmislegt af þeim ekki fyrr verið dregið fram
í dagsljósið. Gerð er grein fyrir viðhorfi allmargra manna til fram-
kvæmdanna og þær tengdar stefnu stjómvalda. Efnistök og útgáfa er