Morgunblaðið - 13.12.2010, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. DESEMBER 2010
Álfar Það var engu líkara en meðlimir Hjálparsveitar skáta væru álfar þar sem þeir stóðu með kyndla og blys uppi á Hamrinum í Hafnarfirði á Hamarskotshátíð sem haldin var í gær.
Kristinn
Þau átök sem nú standa
yfir um stefnu í sjáv-
arútvegsmálum snúast um
það hvort Íslendingar ætli
að nota samkeppni eða
skipulag (áætlunarbú-
skap) til að hámarka verð-
mætasköpun í sjávar-
útvegi. Viljum við treysta á
framtak einstaklinga sem
keppa hver við annan um
nýtingu fiskveiðiauðlind-
arinnar eða viljum við rík-
isfyrirkomulag, þar sem stjórnmálamenn
ákveða hver skuli framleiða hvað, með
hvaða hætti, hvenær og fyrir hverja?
Samkeppni er undirstaða vestrænnar
verðmætasköpunar og jafnvel Kínverjar
byggja sinn þjóðarhag á einstaklings-
framtakinu. En hvernig getum við nýtt
samkeppni við fiskveiðar og komist
framhjá þeim augljósu annmörkum sem
endurnýjanleg auðlind setur okkur? Er
hægt að nota aðferðir samkeppni til að há-
marka afrakstur af fiskveiðum?
Leikreglur í sjávarútvegi
Það er morgunljóst að óheft samkeppni
gengur ekki upp, þar sem fiskistofnar
yrðu ofnýttir með svokölluðum „ólymp-
ískum“ veiðum. Setja þarf almennar leik-
reglur (lög og reglugerðir) sem tryggja
hagkvæma nýtingu auðlindarinnar til
langs tíma litið. Hið opinbera tekur
ákvörðun um hámarksafla, byggðan á ráð-
leggingum vísindamanna (Hafrann-
sóknastofnunin), þar sem vísindalegum
aðferðum er beitt til að meta veiðiþol fiski-
stofna.
Með aflamarkskerfinu er nýtingarrétt-
urinn falinn einstaklingum eða fyr-
irtækjum með hlutfallslegri skiptingu. Það
er síðan undir þeim sjálfum komið hvaða
leiðir eru farnar til þess að hámarka verð-
mætin úr aflahlutdeildinni. Eftirlit (Fiski-
stofa) er nauðsynlegt til að koma í veg fyr-
ir undanbrögð og frávik og einnig til að
allir geti treyst að farið sé að reglum. Það
að þörf sé á opinberu valdboði til að skapa
skilyrði fyrir samkeppni sannar ekki yf-
irburði skipulags yfir samkeppninni. Regl-
urnar eru einmitt settar til að tryggja
samkeppni, þannig að sjómenn séu ekki
háðir duttlungum stjórnmálamanna.
Skipulagið hins vegar gerir ráð fyrir að
yfirvöld taki í auknum mæli þær ákvarð-
anir sem einstaklingarnir gera í dag. Ríkið
ákveður þá hverjir eigi að veiða og hve-
nær. Hvaða veiðarfæri séu
hagkvæmust, hvar skuli taka
aflann og hvaðan skuli róið.
Með fyrningarleið munu hand-
hafar aflaheimilda verða undir
hæl ráðamanna og háðir duttl-
ungum, stefnum og straumum
hverju sinni. Óvissa mun ein-
kenna atvinnugreinina þar
sem enginn veit hvað morg-
undagurinn ber í skauti sér.
Ákvarðanir markaðarins
Trúir því einhver að sjáv-
arútvegsráðherra geti með til-
skipunum ákveðið hvort loðnuskip skuli
landa í mjölvinnslu eða í frystingu til
manneldis? Hvort klára eigi kvótann í
mars eða dreifa veiðinni út fiskveiðiárið til
að þjóna kaupendum á markaði? Hvort
sjómaður eigi að róa frá Tálknafirði eða
Bolungarvík? Hvort betra sé að veiða með
krók eða dragnót eða hvort flytja eigi fisk-
inn út frosinn eða ferskan? Hér er um svo
flóknar ákvarðanir að ræða að ekkert yf-
irvald getur tekið þær. Við höfum treyst
einstaklingunum fyrir þeim og sett reglur
sem tryggja að ákvörðun þeirra fari sam-
an við hagsmuni eiganda auðlindarinnar,
íslenska ríkisins. Þeir sem aðhyllast rík-
isafskipti af sjávarútvegi hafa aldrei út-
skýrt hvernig stilla eigi saman veiðar og
þarfir markaðarins með fyrningarleið.
Segja aðeins að gerðar verði „tilraunir“
með það.
Frelsi eða ríkisafskipti
Þó að samningaleiðin sem sáttarnefnd í
sjávarútvegi samþykkti sé ekki fullkomin
er hún miklu betri en fyrningarleiðin.
Samningaleiðin gengur að vísu lengra í
skipulagningu en nú er gert, en tryggir þó
í grunninn hagkvæma samkeppni í veið-
um. Íslendingar standa frammi fyrir vali
um einkarekstur eða ríkisafskipti í mál-
efnum sjávarútvegs og hvor leiðin sé lík-
legri til hagsældar fyrir þjóðina.
Eftir Gunnar
Þórðarson
» Viljum við treysta á
framtak einstaklinga
sem keppa hver við annan
um nýtingu fiskveiði-
auðlindarinnar eða viljum
við ríkisfyrirkomulag?
Gunnar
Þórðarson
Höfundur er rekstrarfræðingur með
Ms í alþjóðlegum viðskiptum.
Einkarekstur
eða ríkisútgerð
Fyrir tæplega
tveimur árum ritaði
ég grein í Morg-
unblaðið undir fyr-
irsögninni: „15 ára
geta staðið sig betur
í PISA-könnuninni.“
Mér er það sérstakt
fagnaðarefni að sjá
að sú er raunin eftir
að niðurstöður al-
þjóðlegu PISA-
könnunarinnar (e.
Programme for International
Student Assessment) voru
kynntar fyrr í vikunni. Ástæða
þessara skrifa minna á sínum
tíma var að menntaráð Reykja-
víkurborgar hafði skipað að-
gerðahóp PISA sem ætlað var að
snúa vörn í sókn hvað varðaði þá
þróun að íslenskir grunnskóla-
nemendur væru sífellt að dragast
aftur úr í alþjóðlegum sam-
anburði. Fram til ársins 2009
hafði Ísland verið að dragast aft-
ur úr í lesskilningi og árið 2006
var Ísland í 22.-23. sæti af 57 ríkj-
um. Hins vegar á árinu 2009
snýst þróunin við og aðeins 10
lönd af 68 eru með marktækt
betri frammistöðu en Ísland í les-
skilningi í PISA 2009. Átta
OECD-ríki af 33 hafa marktækt
betri lesskilning. Þrír lands-
hlutar taka mestum framförum;
Austurland, Suðurland og síðast
en ekki síst Reykjavík og ná-
grenni. Það mælist marktækur
munur á framförunum í Reykja-
vík og nágrenni. Þess ber þó að
geta að Ísland er að nálgast sinn
fyrri árangur eða eins og hann
var árið 2000.
Markvisst stefnt að betri
árangri
Menntaráð Reykjavíkurborgar
skipaði aðgerðahóp til að reyna
að snúa þessari þróun við. Hlut-
verk hópsins er tvíþætt. Annars
vegar þarf að vinna með viðhorf
til PISA-kannana með það fyrir
augum að snúa vörn í sókn á
árinu sem PISA var framkvæmt,
þ.e. 2009. Hins vegar var að-
gerðahópnum ætlað að horfa til
framtíðar með það í huga að bæta
árangur grunnskólanemenda á
næstu árum og áratugum í al-
þjóðlegum könnunum. Áður en
farið var af stað í þennan leið-
angur var leitað eft-
ir víðtæku sam-
starfi við fagaðila,
foreldra og nem-
endur. Eitt var víst
að kynna þyrfti
þessa könnun betur
fyrir öllum þessum
aðilum.
Fagaðilar
Menntaráð skip-
aði aðgerðahópinn
þannig að þar væru
fulltrúar kennara
og skólastjórnenda.
Auk þess var mikið samstarf við
Námsmatsstofnun og Kenn-
araháskóla Íslands. Með því að
stuðla að samvinnu allra þessara
fagaðila voru leiðirnar að mark-
miðinu skýrðar. Námsmats-
stofnun hefur haldið mjög vel ut-
an um þessa rannsókn fyrir
Íslands hönd og aðstoðaði að-
gerðahópinn ómetanlega í allri
hans vinnu. Náið samstarf við
fagkennara er einkar brýnt og
því voru haldnir fundir hjá
menntasviði Reykjavíkurborgar.
Fundirnir voru vel sóttir og
framlag fagkennara afar mik-
ilvægt.
Foreldrar og SAMFOK
Alþjóðlegar og innlendar rann-
sóknir hafa sýnt að áhugi for-
eldra á námi barna sinna skýri
einna best góðan árangur þeirra í
námi. Þess vegna var það ljóst að
það þyrfti að kynna könnunina
betur fyrir foreldrum. Mennta-
svið Reykjavíkurborgar stóð fyr-
ir talsverðu kynningarstarfi í
samstarfi við grunnskóla Reykja-
víkurborgar, sem fólst einkum í
því að kynna PISA-könnunina
milliliðalaust fyrir foreldrum.
Samtök foreldra grunnskóla-
barna í Reykjavík (SAMFOK)
áttu sinn fulltrúa í aðgerðahópn-
um. Samstarf við þessi hags-
munasamtök hefur ætíð verið
gagnlegt og er ég sannfærð um
að öflugt SAMFOK skilar sér í
betra skólastarfi hjá Reykjavík-
urborg.
Reykvískir grunnskólanem-
endur
Aðgerðahópurinn var búinn að
kynna sér vel rannsóknir Almars
M. Halldórssonar hjá Náms-
matsstofnun um að íslenskir
grunnskólanemar leggja sig ekki
eins mikið fram í PISA-
könnuninni og í samræmdum
prófum. Ljóst er að fyrir þessu
kunna að vera ýmsar ástæður,
t.a.m. er sú augljósasta að ein-
staklingsárangur er ekki kynntur
heldur aðeins árangur fyrir
skóla, borgir og lönd. Menntaráð
fór í umfangsmikla kynningu á
PISA fyrir grunnskólanem-
endum í Reykjavík og lagði mikla
áherslu að ef þau myndu hrein-
lega leggja sig aðeins betur fram
myndi það strax skila árangri.
Ólafur Stefánsson handknatt-
leiksmaður gekk til liðs við að-
gerðahópinn og hvatti krakkana
sérstaklega til þess að leggja
harðar að sér. Almar hafði til að
mynda kynnt fyrir aðgerðahópn-
um að ef íslenskir grunn-
skólanemar legðu sig jafn vel
fram í PISA og í samræmdum
prófum þá yrði árangur þeirra í
PISA, að öllu öðru óbreyttu, um-
talsvert betri í öllum náms-
greinum. Þannig að í stað þess að
grunnskólanemar 21 ríkis væru
betri í lesskilningi en þeir ís-
lensku þá væru þau 15. Ánægju-
legt er að greina frá því að aðeins
10 ríki standa framar en Ísland í
lesskilningi.
Íslandi ber að vera í
fremsta flokki
Samkeppnisfærni þjóða bygg-
ist meðal annars á mennt-
unarstigi þeirra. Á Íslandi hefur
síðasti áratugur einkennst af
stórsókn í öllu menntakerfinu.
Mikil framþróun hefur orðið í
öllu starfi leikskóla, grunnskólar
hafa verið einsetnir og fjöl-
breytni háskólanáms hefur auk-
ist til muna. Allar þessar fram-
farir eru fjárfesting til framtíðar
og munu styrkja stöðu Íslands á
alþjóðavettvangi og bæta sam-
keppnisstöðuna. Sú vinna sem
framundan er hjá aðgerðahópn-
um er mikilvæg og vænti ég mik-
ils af henni.
Eftir Lilju Dögg
Alfreðsdóttur
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
PISA 2009 - Úr vörn í sókn
» Á Íslandi hefur
síðasti áratugur
einkennst af stórsókn
í öllu menntakerfinu.
Höfundur starfar hjá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum og er fv.
formaður aðgerðahóps Pisa og
fv. varaformaður menntaráðs.