Morgunblaðið - 19.08.2011, Qupperneq 21

Tollvernd er krafa
BÍ í viðræðum við ESB
Bændasamtök Íslands kynntu
fyrr í sumar lágmarkskröfur sín-
ar í viðræðum Íslands við ESB.
Meðal þeirra er sú krafa að ís-
lenskum stjórnvöldum verði
áfram heimilt að leggja tolla á
búvörur frá löndum ESB. ESB
er tollabandalag og sambandið er
einn sameiginlegur markaður.
Aðildarlöndum er að meginreglu
til ekki heimilt að leggja innflutn-
ingstolla á vörur sem fluttar eru
milli landa innan sambandsins. Málefni land-
búnaðar falla undir starfsemi innri markaðarins
og þar af leiðandi er meginreglan sú að reglur
um hinn sameiginlega markað taki til landbún-
aðarafurða. Þannig gildir reglan um frjáls vöru-
viðskipti og innlend löggjöf kemur ekki frekar
við sögu nema samkvæmt framseldu valdi
stofnana ESB til aðildarríkjanna.
Íslenskur landbúnaður er mikilvægur hlekk-
ur í að tryggja fæðuöryggi þjóðar sem býr langt
norður í Atlantshafi, fjarri meginlöndum Evr-
ópu og Ameríku. Ísland er betur í stakk búið til
þess að framleiða sínar eigin búvörur ef landið
stendur utan sameiginlegrar landbún-
aðarstefnu Evrópusambandsins. Ástæðan er sú
að íslenskum landbúnaði stendur ógn af þessari
stefnu enda mun þá t.d. kúabúum fækka hér á
landi og kjötframleiðsla dragast verulega sam-
an. Ísland þarf að hafa skýra stefnu um eigin
matvælaframleiðslu enda geta skyndilegar
truflanir á samgöngum, mengunarslys og
breytt heimsmynd stefnt fæðuöryggi þjóð-
arinnar í hættu.
Án tollverndar verður auðvelt fyrir jað-
arframleiðslu af meginlandi Evrópu að keppa
við kjarnaframleiðslu hér á landi. Í þeim til-
vikum sem framleiðsluferlar eru stuttir eða
geymsluþol varanna mikið er veruleg hætta á
því að þessari kjarnaframleiðslu verði rutt af
markaði. Hagsmunir neytenda geta þannig ver-
ið fyrir borð bornir enda hafa birgjar ekki sömu
tengsl og ábyrgð gagnvart þeim og íslenskir
bændur. Varnarlínan undirstrikar sérstöðu lít-
ils matvælamarkaðar sem liggur fjarri hinum
sameiginlega markaði ESB. Kostnaður við
flutninga sem einnig spilar saman við geymslu-
þol afurða veldur miklu um þessa sérstöðu.
Undirboð geta valdið umfangsmiklum skaða á
slíkum markaði, neytendum í óhag til lengri
tíma litið. Slík mál eru hins vegar flókin og kerf-
ið svifaseint að bregðast við þeim. Íslenski mat-
vörumarkaðurinn er örmarkaður. Stærð hans
má jafna við smáborg í Evrópu. Um 70% þessa
markaðar eru þar að auki á afmörkuðu svæði
þar sem megin-millilandahöfnin er jafnframt
staðsett. Ef kemur til stórfellds innflutnings á
búvörum kemur evrópsk jaðarframleiðsla til
með að keppa við íslenska kjarnaframleiðslu.
Afurðir með stuttan framleiðslutíma, hátt hlut-
fall breytilegs kostnaðar við framleiðslu og gott
geymsluþol munu fyrst finna fyrir
samkeppni af þessu tagi. Þetta á
við um egg, blóm, kartöflur og fleiri
garðyrkjuafurðir. Sama mun gilda
um osta sem hafa mikið geymslu-
þol og hafa minna rúmmál en mjólk
og aðrar fljótandi afurðir. Fyrir
fjársterka aðila er auðvelt að ryðja
innlendri framleiðslu af markaði
með undirboðum á erlendri jað-
arframleiðslu á tiltölulega stuttum
tíma. Fleiri afurðir myndu síðan
fylgja í kjölfarið. Litlar líkur eru á
því að sú framleiðsla sem legðist af
yrði tekin upp aftur. Fram-
leiðslutækin og þekkingin myndu glatast á
skömmum tíma. Fákeppni á smásölumarkaði
hérlendis eykur hættuna á að það ástand sem að
ofan er lýst skapist. Ólíklegt er að samkeppn-
isaðstæður á smásölumarkaði breytist við aðild,
einkum í ljósi þess að erlendum fyrirtækjum
hefur verið frjálst að koma hingað frá því EES-
samningurinn tók gildi, án þess að það hafi haft
áhrif. Innlendir framleiðendur myndu á móti
eiga mjög á brattann að sækja í útflutningi. Ís-
land er ekki í vegasambandi við markaði í Evr-
ópu og enginn grundvöllur er fyrir því að nota
við flutning á afurðum til annarra ESB-landa,
flutningsmáta sambærilegan þeim sem tíðkast á
meginlandi Evrópu, t.d. með bílum búnum kæli-
búnaði. Flutningskostnaður á gámi til útflutn-
ingshafnar frá afurðastöð utan suðvesturlands
er álíka mikill og kostar síðan að flytja gáminn
þaðan til meginlands Evrópu. Þótt landið yrði í
orði kveðnu hluti af innri markaði ESB við aðild
yrði raunin hins vegar önnur af augljósum land-
fræðilegum ástæðum. Útflutningur frá smáum
afurðastöðvum alla leið til meginlands Evrópu
er ekki samanburðarhæfur við innflutning til Ís-
lands frá meginlandinu vegna þessa mikla flutn-
ingskostnaðar. Afurðastöðvar á meginlandi
Evrópu eru yfirleitt margfalt stærri og sér-
hæfðari og samkeppnisstaða þeirra því allt önn-
ur en íslenskra bænda.
Að öllu framangreindu virtu þarf að taka tillit
til sérstöðu landsins sem örmarkaðar sem stað-
settur er langt frá meginlandi Evrópu með
kröfu um undanþágur fyrir íslensk stjórnvöld til
þess að styðja við landbúnað með áframhald-
andi tollvernd á forsendum staðhátta, hnatt-
rænnar legu, byggðasjónarmiða, fæðuöryggis
og matvælaöryggis.
Eftir Ernu
Bjarnadóttur
» Íslenskur landbúnaður er
mikilvægur hlekkur í að
tryggja fæðuöryggi þjóðar
sem býr langt norður í Atlants-
hafi, fjarri meginlöndum Evr-
ópu og Ameríku.
Erna Bjarnadóttir
Höfundur er hagfræðingur
Bændasamtaka Íslands.
Öfundaraugu Þessi letilegi köttur hefði eflaust ekki neitt á móti því að geta rennt sér í rólegheitunum milli staða á hjólabretti í stað þess að þurfa að skottast á fjórum fótum.
Eru „óverðtryggð“
íbúðalán til hagsbóta
fyrir almenning?
Hagsmunasamtök heimilanna
(HH) hafa nú kynnt fyrir um-
boðsmanni Alþingis lögfræðiálit
og óskað álits hans á lögmæti
verðtryggingar lána. Lögfræð-
ingurinn hefur komizt að þeirri
niðurstöðu að því er virðist af
ummælum í fjölmiðlun að ein-
ungis sé heimilt samkvæmt lög-
um að verðtryggja greiðslurnar
en ekki höfuðstólinn. Það kem-
ur einnig fram í ummælum for-
svarsmanna HH að með því að verðtryggja
höfuðstólinn komi eins konar margfeldis-
áhrif fram í greiðslunum. Hér er um hrap-
allegan misskilning á virkni verðtrygging-
arinnar að ræða. Það skiptir engu máli fyrir
útreikning einstakra greiðslna yfir lánstíma
jafngreiðsluláns hvort höfuðstóllinn er upp-
færður með verðbótum eða ekki. Sérhver
greiðsla er reiknuð þannig að hún breytist í
réttu hlutfalli við hækkun hlutaðeigandi vísi-
tölu frá grunnvísitölu til vísitölunnar á
greiðsludegi. Það koma engin margfeldis-
áhrif hér við sögu.
Aðferðafræði HH við útreikning á heildar-
fjárhæð endurgreiðslnanna er hins vegar
vægt til orða tekið galin. HH bera saman
tvær greiðsluraðir sem spanna 40 ára tíma-
bil annars vegar þegar verðbólga er 7% á ári
og hins vegar þegar verðlag er fast.
Greiðsluraðir af þessum toga verður að bera
saman á föstu verðlagi. Punktur, basta.
(Hvað segðu menn við áætlunum um að út-
gjöld heimilis mundu fimmtánfaldast á
næstu 40 árum en 7% verðbólga leiðir til
fimmtánföldunar á verðlagi á þessum tíma
og grípa þyrfti til sértækra ráðstafana til að
koma í veg fyrir það.) Verður allt annað
óbreytt næstu 40 árin? En hvaða viðmið eru
þá til samanburðar? Eigum við að skoða
íbúðaverð? Samkvæmt vísitölu íbúðaverðs
hefur það hækkað að meðaltali um 7,6% á
ári frá apríl 1995 til júní 2011. Á sama tíma
hækkaði lánskjaravísitala um 4,9%. Þetta
þýðir einfaldlega að eftirstöðvar húsnæð-
isláns (sem og upphaflegur höfuðstóll fram-
reiknaður) sem tekið var í apríl 1995 hefur
lækkað mjög verulega í hlutfalli við verð
íbúðarinnar. Eigum við að skoða kaupmátt-
arþróun? Á fyrrnefndu tímabili hækkaði
vísitala launa að meðaltali um 6,9% ári og
kaupmáttaraukning því um 1,9% ári. Ef hlið-
stæð hækkun launa ætti sér stað næstu 40
árin mundi síðasta greiðslan vera 53% lægri
sem hlutfall af launum en ef miðað er við
áætlun í upphafi sem gerði ráð fyrir sömu
hækkun launa og verðlags. Í sjálfu sér þjóna
svona útreikningar litlum til-
gangi þegar verið er að skoða
þróun hagstærða 40 ár fram í
tímann.
Almenningur verður að átta
sig á því að í dag er engin fjár-
málastofnun reiðubúin til þess
að veita lán án þess að tryggt
sé að hún fái sem næst raun-
virði lánsfjárhæðarinnar (mælt
með einhverri vísitölu) til baka
auk hæfilegra vaxta. Hún þarf
að afla fjármagns hjá almenn-
ingi með innlánum sem að
verulegu leyti eru verðtryggð. Sjóðfélagi í
lífeyrissjóði gerir þá kröfu, að sjóðurinn
ávaxti fé sitt þannig, að hann fái verð-
tryggðan lífeyri þegar þar að kemur. Stofn-
un sem ætlar að lána „óverðtryggt“ verður
að gera það með ofurvöxtum (vegna ríkulegs
áhættuálags) til skamms tíma til að tryggja
sinn hag. Þessar stofnanir verða að vera
sjálfbærar. Hverfum 4 til 5 áratugi aftur í
tímann en þá voru lán óverðtryggð sem og
innstæður. Hverjir högnuðust og hverjir
töpuðu á því fyrirkomulagi? Ekki högnuðust
heimili almennra launþega á því; það er öll-
um ljóst sem þessa tíma muna.
Ég fullyrði að verðtrygging lána á árunum
1985 til 2005 hefur reynzt langflestum lán-
tökum hagstæð, þ.e. greiðslubyrði þeirra
hefur farið lækkandi í hlutfalli við laun við-
komandi fjölskyldu og í hlutfalli við verð-
mæti íbúðarinnar. Fyrir allnokkru skrifaði
ég grein þar sem ég sagði „Guð laun fyrir
verðtrygginguna“. Tel fulla ástæðu til að
endurtaka það. Hinu er ekki að leyna að
hrunið 2008 hefur valdið okkur öllum þung-
um búsifjum og ekki sízt þeim sem höfðu ný-
lega fjárfest í íbúðarhúsnæði svo og mörgum
lífeyrisþegum. Verðtrygging húsnæðislána
átti enga sök á hruninu. Hins vegar bendir
margt til þess að okkur skorti nokkuð á
hæfni til góðrar hagstjórnar.
Eftir Bjarna
Þórðarson
»Ég fullyrði að verðtrygging
lána á árunum 1985 til 2005
hefur reynzt langflestum lán-
tökum hagstæð, þ.e. greiðslu-
byrði þeirra hefur farið lækk-
andi í hlutfalli við laun
viðkomandi fjölskyldu og í
hlutfalli við verðmæti íbúðar-
innar.
Bjarni Þórðarson
Höfundur er tryggingastærðfræðingur.
21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. ÁGÚST 2011
Eggert