Líf og list - 01.06.1951, Page 5

ar þær óperur, sem samdar voru í Þýzkalandi fyrst
á eftir. En í lok seytjándu aldar tekur að færast
nýtt líf í þýzka óperu, þegar Reinhardt Keiser
hóf að semja óperur. Á fyrra helmingi átjándu
aldar samdi hann mörg slík verk. Þau voru al-
gerlega þjóðleg og þóttu vel sönghæf. Óperur
hans hafa að vísu ekki orðið langlífar, en eigi að
síður höfðu þær mikil áhrif bæði í Þýzkalandi og
víðar. Keiser var fólagi Hdndels (1685—:7S9)>
sem þá dvaldist í Hamborg og samdi fjórar óper-
ur á þeim árum. í þeim koma að vísu í ljós hæfi-
leikar tónskáldsins, en langtum fremn þeim voru
þó hinar glæsilegu óperur hans, sem fluttar voru
í London nokkrum árum síðar og hlutu frábærar
viðtökur. Hór skai einungis nefnd ein ópera hans,
Rinaldo, sem gerð var að ítalskri fyrirmynd, en
aríur hennar þóttu afburða fagrar. Áhrif frá
ítölskum tónskáldum, t. a. m. Scarlatti, koma
fram hjá Hándel í mjúkri, unaðslegri laglínu.
Um miðja átjándu öld verður til á Italíu sór-
stök tegund óperu, svonefnd o-pera buffa. Hrin
átti sór fyrirmyndir í Frakklandi og Þýzkalandi,
en uppruna hennar er að rekja til gamansamra
millileikja (íntetmezzi), sem skotið var ínn milli
þátta í verkum alvarlegs efms. I ópera buffa koma
fram nokkrar nýjungar, sem höfðu áhrif á óper-
una í heild, beindu henm meira inn á natúralist-
íska (braut og losuðu um hið hefðbundna
form. Meðal verka þeirrar tegundar má
nefna La Serva Padrona eftir Pergolesi,
Cosi fan tutte eftir Mozart og Rak-
arinn í Sevilla eftir Rossini. Þótt ópera
buffa hneigðist í natúralistiska átt, var hið
gamla, hefðbundna óperuform fast í sessi
og gekk seint að losa um það. Aríur urðu
að lúta tilteknum fyrirmyndum. Hver
söngvari skyldi fá tiltekinn aríufjölda. Tríó
og kvartettar voru bannvara. Vitaskuld
hefti þetta frjálsa þróun dramans. Texta-
smiðir og tónskáld voru vængstýfð. Söng-
hlutverkin voru oft yfirborðsleg skraut-
hlutverk í stað þess að tjá mannlegar til-
finningar og skapgerð. Stórskáldum, svo
sem Hándel, tokst að visu að nokkru leyti GuSm. Jónss. (Rigoletto), Stefanó (hertoginn) og Síg. Ól. (greifinn)
LÍF og LIST
að sigrast á þessari grunnfærni, en allur þorrinn
lót múlbinda sig og sætti sig við að fórna dram-
anu.
Þanmg var umhorfs í óperunni, þegar Gluck
(1714—1787) tók að semja tónsmíðar. Fyrstu
tilraunir hans færðu honum heim sanninn um
það, að hann mundi aldrei geta sætt sig við að
lúta hinu hefðbundna formi. Árum saman leitaði
hann nýs forms, er skipað gæti dramanu þann
sess, sem því hafði upprunalega borið og þar
sem tónlistin væri því huglátt hjú. Ávöxtur þess-
ara tdrauna var Orfeus (/762), snilldarverk, sem
olli straumhvörfum í óperunm. í Orfeusi varpaði
hann fyrir borð íburði gömlu óperunnar. Innan-
tómar aríur, ofhlaðnar skrauti, viku fynr breið-
um, tignarlesum laUínum með miklum tdfinn-
p o o
ingaþunga. Fimm árum síðar samdi hann Alceste.
í formála að því verki kynnti hann listræn við-
horf sín, kvaðst vilja klæða aríuna úr úreltum
búningi, gefa hlustendum til kynna, hvað í vænd-
um væn í hljómsveitarforleik, draga úr misræmi
milli recitativs og aríu og skapa ,,tigulegan ein-
faldleik". Viðtökur þær, sem þessar tvær óperur
höfðu fengið, voru honum ekki að skapi, og
því róð hann af að flytjast til Frakklands. Árið
1 774 var Ifígenia í Aulis flutt í París. Hún varð
þegar vinsæl, þótt nokkurrar ajndspyrnu gætti
frá voldugum afturhaldsmönnum, sem voru á
5