Líf og list - 01.06.1951, Page 6

bandi ítölsku óperunnar. En þegar næsta ópera
hans, Ifigenia á Tauris var flutt, hlaut hann ein-
róma viðurkennmgu. Ný öld var runnin upp í
frönsku óperunni. En þótt endurbætur Glucks
væru víðtækar, var óperan jafnfjarri raunverulegu
lífi og áður. List hans var umfram allt „heldri-
mannalist“ í þrengstu merkingu þess orðs, túlk-
aði hugsanir og tilfinmngar, sem áttu litlar rætur
í hversdagslegu lífi og störfum samtímans. Það
féll í hlut snillingsins Mozarts (1756—’p/), að
flytja lífið sjálft inn í óperuna. I fyrstu óperu
sinni Idomeneo, veitti hann Gluck að vísu braut-
argengi, en í Die Entfiihrung aus dem Serail birt-
ust manngerðir, sem stóðu nær raunhæfu lífi, og
í Brúðkaupi Figaros og Don Giovanni lýsir hann
mannlegum þrám, glöpum manna og hörmum
af snilldarlegu innsæi. Líkt og Gluck forðast hann
óhóflegt söngskraut nema í aríum sams konar
drottningararíunni í Töfraflautunni, þar sem því
er beitt til þess að ná dramatískum áhrifum. Þótt
ítölsk áhrif séu auðsæ í óperum hans, er hann um-
fram allt þýzkur í sér.
Þegar rómantíkin tók að ná fótfestu um alda-
mótin 1 800, urðu til verk, sem voru á hvörfum
hins gamla og nýja. Kunnasta verk frá þeim árum
er Fidelio eftir Beethoven (1770—1827), sem
tengir klassíkina hinum nýja uppreistaranda.
Beethoven fann enga sérstaka köllun hjá sér til
þess að semja fyrir leiksvið, en samdi þó óperu
að beiðni. Uppistöðu í texta valdi hann skyldu-
rækni konunnar, en það efm höfðu aðrir notað á
undan honum. Þótt Fidelio sé ekki gallalaust
verk, er hún samt bezta þýzka óperan, sem sam-
in var, frá því er Mozart samdi sínar óperur, unz
að Wagner kom.
Ánð 1822, á blómaskeiði rómantízkunnar, var
flutt í Dresden Der Freischúts eftir Weher.
Um það leyti var rnjög sterk þjóðræknisalda í
Þýzkalandi, og verk, sem reist var á þýzkum þjóð-
sögum, féll því í góðan jarðveg. Óperunni var tek-
íð með gífurlegum fögnuði og nafn höfundar, sem
var glæsilegur maður af Byronsgerð, varð á allra
vörum. Miklir hæfileikar hans til að móta alþýð-
lega laglínu, leikm í að semja kórverk, hug-
kvæmni í meðferð dulrænna fyrirbæra og náttúru-
stemmningar ollu því, að Der Freischúts varð dáð-
asta ópera, sem nokkru sinni hefir verið saman 1
Þýzkalandi. Því miður tókust síðan óperur hans
ekki að sama skapi.
Samtímis þessu veitti Rossini nýju lífi í ítölsku
óperuna, en hún var á hnignunarskeiði í byrjun
nítjándu aidar. Hann var ekki umbótamaður 1
sama skilmngi og Gluck, en hugðist færa óper-
una í tímabært form. Hann var gæddur áfengti
kímni, og Rakarinn í Sevilla er ef til vill fremsta
opera buffa, sem nokkru sinni hefir venð samin.
Á hinn bóginn eru óperur hans um alvarleg efm
áhrifalitlar.
Verdi (1813—/90 rý er mesta óperuskáld
Itala á 19. öld. Fyrstu verk hans víkja að vísu
ekki að verulegu leyti út af troðnum slóðum, en
óperur þær, sem hann samdi um miðbik ævinnar,
svo sem La T raviata, Grímudansleikur-
inn og Rigoletto, náðu mestri almennings-
hylli af verkum hans, þótt þær verði ekki taldar
beztar þeirra. Á gamals aldri samdi hann hins
vegar tvær óperur, Óthelló og Falstaff, sem eru
snilldarverk. f þeim birtist bæði ný tækni og nýr
andi. Sumar persónur þeirra eru gerðar af innsæi,
sem minnir á Shakespeare.
Jötunninn í hópi óperuskálda þessa tíma er vita-
skuld Richard Wagner (1813—’8t)). Hann var
gæddur snilligáfu, og verk hans ollu slíkri bylt-
íngu í óperusmíðum, að enginn eftirmaður hans
hefir enn komizt í námunda við hann. Sumar ó-
perur hans gnæfa hátt yfir allan tónskáldskap 19-
aldannnar. Af þeim skulu nefndar Niflunga-
hringurinn, sem er fjórar óperur (Rínargullið,
Valkyrjan, Sigurður Fáfnisbani og Ragnarök),
Tristan og Isolde, sem er ef til vill mesti harm-
leikur, sem enn hefir verið saminn, Meistara-
söngvararnir, gamansöm ópera, og Parsifal, sem er
stórfenglegt trúarlegt drama. Sérkennilegt fyrir
óperur Wagners er meðal annars leiðsögustefið,
en það er lagbrot, sem fylgir einstökum persón-
um eða atburðum og er endurtekið hvert sinn,
sem tónskáldið vill leiða hugann að tilteknu at-
riði eða persónu.
6
LÍF og LIST