Líf og list - 01.06.1951, Blaðsíða 18

[ * MYNDLIST * J
NOKKUR ORÐ UM LIST
eftir Guðmund f. Gíslason
J SOVÉTLIST OG LIST annarra sósíalískra ríkja
er gerð sú meginkrafa, að uppbygging sósíalism-
ans, stéttarbaráttan og maðurinn sem félagsvera sé
inntakið í verkum listamannsins eða tjái á einhvern
annan hátt hinn þjóðfélagslega veruleika; listamað-
urinn gerður samábyrgur hinum ríkjandi öflum í
uppbyggingarstarfinu og framvörður í baráttu sósíal-
ismans: Ef hvetja þarf einyrkjann til samyrkju eða
fólk úr sveitunum í bæina, ef sýna þarf þjóðinni
fram á ágæti véltækninnar við framleiðsluna eða
hættuna, sem stafar frá samtökum óvinarins, verður
listamaðurinn þannig að koma til skjalanna. Málar-
inn verður að leggja áherzlu á hið bókmenntalega;
söguinnihaldið á kostnað hins myndræna. Hinn tví-
víði flötur myndarinnar, sem aðeins er til í rúmi,
látinn tákna tímann, söguna. Rithöfundurinn verð-
ur að hvetja manninn í starfi sínu og leggja áherzlu
á samband einstaklingsins við heildina og heildina
sem slíka. — Sjónarmiðið til listarinnar þannig þjóð-
félagslegt fremur en listrænt.
Þegar ég fór að grennslast eftir orsökum þessara
sjónarmiða, meðan ég dvaldist í Austur-Evrópu í
fyrrasumar og haust, fékk ég aðallega eftirfarandi
svör: Ollu verður að fórna í þágu stéttarbaráttunn-
ar og sósíalismans, einnig listinni, a. m. k. um stund-
arsakir, eða: Við höfum tekið hina einu réttu af-
stöðu listinni til framgangs. Við erum að skapa list
fyrir fólkið, list, sem fólkið skilur.
Stéttarbaráttan og samvirkir þjóðfélagshættir eru
ekki nema tvö fyrirbæri af mörgum í mannlegu lífi
og samfélagi. Það væri þess vegna ekki rétt og reynd-
ar ekki hægt að gera þá kröfu, að allir listamenn
geri þessi tvö atriði að höfuðinntaki verka sinna.
Ekki rétt, vegna þess að líf og tengsl mannanna eru
fjölbreyttari en svo, ekki hægt, vegna þess að slík
krafa er óframkvæmanleg. Reynsla hvers eins er svo
18
takmörkuð, tilfinnmgar okkar svo ólíkar og bundn-
ar svo ólíkum sviðum mannlífsins, að allir verða
ekki steyptir í sama mót; listamaðurinn ekki einu
sinni fær um að gefa allri sinni reynslu listrænan
búning, hvað feginn sem hann vildi. Hann verður
að leita í sjálfum sér, finna hvað hann hefur að segja
og um fram allt, hvað hann getur sagt. Hann vill
kannski segja eitthvað, sem hefur þýðingarmikið
inmhald, segja eitthvað sem góður baráttumaður,
eitthvað, sem hefur stundargildi, — er allur af vilja
gerður, en getur það ekki, getur það ekki sem lista-
maður, og ef hann getur það, er þá kannski misskil-
mn, af því hann er ekki nógu augljós. Hvernig ætti
þá nokkur að geta sagt listamanninum, hvað hann
á að gera? Hvernig ætti nokkur að geta sagt rit-
höfundinum um hvað hann á að skrifa eða hvernig.
eða málaranum, hvað hann á að mála eða tónskáld-
inu eða myndhöggvaranum eða flautuleikaranum
eða . . . ? Hvernig ætti yfir höfuð að vera hægt að
setja inn í áætlun þetta djúp mannlegra tilfinninga,
sem kallast sálarlíf, þegar einstaklirtgurinn þekkir
það naumast sjálfur — og það af stjórnmálamönn-
um? Slíkt væri ekki aðeins fáheyrður barnaskapur,
það væri hlægilegt.
Listin sprettur upp af þjóðfélagsveruleikanum
eins og hann mótar hið daglega líf fólksins; dagur-
inn í dag með sínum margslungnu fyrirbærum, gleði
okkar og sorg, draumar okkar og vonbrigði, bar-
átta okkar, sigrar okkar og ósigrar, allt hið augljósa
og hversdagslega og svo hitt, sem ekki verður skil-
ið — nútíminn — það er list okkar. Ef listamaður-
inn vex upp í heilbrigðu þjóðfélagi, ef hann lifir í
nánum tengslum við hinn vinnandi fjölda, þá hlýt-
ur list hans að mótast af því. Ef hlúð er að honum
og honum gefin góð vaxtarskilyrði, hví skyldi list
hans þá ekki bera merki þess?
LÍF og LIST