Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1992, Síða 68

66
Halldór Ármann Sigurðsson
setninga sem málfræðingar nota venjulega, einkanlega í töflum; flestir
em einfaldlega vanari tölum en stjömum og spumingarmerkjum. Annar
kostur við tölugildin er að af þeim er auðvelt að reikna meðalgildi. Séu
dómar manna um tiltekna setningu líkir em meðalgildin til þæginda,
gera kleift að sjá í einni sjónhending hversu góð eða vond setningin er.
En þegar dómamir em ólfldr hafa meðaleinkunnir setninga lítið gildi,
eins og við eigum eftir að sjá.
Ymis atriði vom athuguð í könnuninni sem em óviðkomandi því
efni sem hér er til umræðu og því verður hér aðeins gerð grein fyrir
niðurstöðum um 74 af setningunum 125.
Könnun af því tagi sem hér um ræðir er ýmist hægt að gera skrif-
lega, eins og ég gerði, eða með samtölum. Meginkostimir við skriflegu
aðferðina em þeir að með henni má fá upplýsingar um mikinn fjölda
setninga með tiltölulega lítilli fyrirhöfh og að sá sem gerir könnunina
hefur engin áhrif á niðurstöðumar. Það er alþekkt að þegar samtalsað-
ferðinni er beitt er erfitt að koma í veg fyrir að þátttakendur skynji
væntingar spyrjandans og svari í samræmi við þær. Hins vegar er það
ókostur við skriflegu aðferðina að menn þurfa helst að hafa hlotið
nokkra þjálfun í að leggja sjálfstæða dóma á setningar ef unnt á að vera
að styðjast við svör þeirra, vera vanir því að skoða eigin málkennd eins
hlutlægt og kostur er. Þetta er ekki alveg einfalt og þess vegna tók ég
þá ákvörðun að leita einungis til málfræðinga, eins og áður segir.
Eins og sjá má í setningunum í (1)—(4) skiptir vemlegu máli hvort
nefhifallsandlag er í 3. persónu eða í 1. eða 2. persónu. Ég tek því þann
kost að gera fýrst grein fyrir beygingarsamræmi við 3. persónu andlög
en vík síðan sérstaklega að setningum með nefhifallsandlagi í 1. eða 2.
persónu.
2. Beygingarsamræmi við nefnifallsandlag í 3. persónu
Höskuldur Þráinsson (1979:466) varð sennilega fyrstur málfræðinga
til að benda á að sagnir geta samræmst nefnifallsandlögum í 3. per-
sónu en þurfa þó ekki alltaf að gera það: Einhverjar sagnir sem taka
nefhifallsandlag í 3. persónu fleirtölu geta m.ö.o. ýmist staðið í 3.p.flt.
(samræmi) eða í hinni hlutlausu mynd 3.p.et. (samræmisleysi). Eitt