Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1992, Síða 155

Um örlög 0 í íslensku
153
»Afkringingin [hafi verið] eðlileg og áframhaldandi þróun þeirrar breyt-
ingar, er hljóðin fluttust fram við framgómmælt áhrif“ og: „Lokanið-
urstöðumar verða að 0 og œ úr e og æ við u- og w-hljóðvarp héldust
sem ö í síðari tíma íslenzku, þegar hljóðvarpsvaldurinn einkum w,
síðar v — varðveittist í ýmr'im myndum orðsins“ (skáletrun Sveins).
Þannig varð ekki afkringing í sfikkva, sem samkvæmt kenningum Nor-
eens hefði átt að skiptast á við e, en hins vegar t.a.m. afkringing í
Hallfreðr.
En þetta gengur heldur ekki upp hjá S veini. Hann getur ekki gert grein
fyrir myndum eins og hrör, hrörna, og algengasta afbrigði forskeytisins
ó>-. Hér er um að ræða hljóð sem frammælast fyrir einhvers konar
framgómmælt áhrif, en halda samt kringingu sinni.
Annað vandamál fyrir Svein eru miðstigs- og efsta stigs myndir
fysingarorða eins og þrpngr og glöggr og nútíðarmyndir sagna eins
°g h0ggva, hrökkva og st0kkva. í nútímamáli eru miðstigsmyndimar
þrengri og gleggri og nútíðarmyndimar heggur, hrekkur og stekkur. En
Þessar myndir koma ekki fram í ritmáli fyrr en á 18. eða 19. öld. I eldra
ritmáli em myndimar: þröngri, glöggri og höggur,stökkur. Samkvæmt
kenningu Sveins hefðu þessar myndir átt að afkringjast mun fyrr.
Hreinn Benediktsson byggði skýringartilraunir sínar á hugmyndum
um kerfisvensl. í frægri grein (1959) rekur hann þróun sérhljóðakerfis-
ins frá upphafi vega til nútímans og skoðar merkingargreinandi hlutverk
°§ vensl hljóðþáttanna. Rauði þráðurinn í kenningu hans er að kring-
ingin hafi verið mikilvægari þáttur í stutta kerfinu en því langa. Hann
Sehir þetta svona upp (1970:120) fyrir stutta kerfið:
(1) i y u e 0 o a ó
fjarlægt __---- + +
nálægt + + + --“
kringt _ + + - + + - +
frammælt + - + _
pyrir löngu sérhljóðin lítur samsvarandi kerfi út eins og sýnt er í (2).
Lóðrétt röðun þáttanna á þá að lýsa venslum þeirra. Þannig er í báðum
kerfunum fyrst greint milli fjarlægra og nálægra hljóða, en síðan skilja