Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1992, Qupperneq 238

236
Ritdómar
hefur rannsakað ítarlega. Má þá hugsa sér að af frie. stofninum /H2ekHeH2-/ hafi á
forgermönskum tíma verið leidd myndin með því að lengja sérhljóðið /e/
í rótaratkvæði þannig að það gæfi /e:/ (þanstig); forgerm. *H2ék~-iió- varð frumgerm.
*égwija- sem í íslensku kemur fram sem œgir (Darms 1978:25 o.áfr., 29 o.áfr.). „Quod
erat demonstrandum,“ eins og sagt er í stærðfræðinni.
Vitaskuld er ekki hægt að ætlast til að aðrir en sérfræðingar geti metið hvort slík
rök nægja til að sýna fram á að á og œgir séu skyld orð. í fræðiritum sem eru ekki síst
ætluð almennum lesendum er ekki bráðnauðsynlegt að rekja ítarlega hvemig komist
hefur verið að tiltekinni niðurstöðu heldur nægir oftast nær að stikla á stóru. A hinn
bóginn hvílir sú skylda á höfundum slíkra rita að upplýsingamar sem þeir miðla séu
nákvæmar og gefi raunsanna mynd af núverandi ástandi mála í fræðigreininni. En of
naumt skammtaðar upplýsingar em þó sýnu óþarfari en of miklar upplýsingar. Ég hef
t.d. litla trú á að athugasemdir eins og getur að líta í skýringagrein um nafn séu mörgum
til gagns; eftir að talin hafa verið upp samsvarandi orð í nokkmm skyldum tungum
og orðmyndir endurgerðar með hefðbundnu sniði segir þar (innan sviga): ,jí.t.v. koma
laryngalar hér við sögu.“ Að sönnu hefur reynst nokkmm vandkvæðum bundið að
endurgera upp á hár frie. orðstofninn sem íslenska orðið er rakið til en hitt er ljóst að
annaðhvort koma laryngalar við sögu — og þá þarf lesandinn að vita hvemig — eða
þeir koma ekki við sögu — og raunar þyrfti líka að rökstyðja það. Að öðmm kosti er
hætt við að þeim sem ekki em innvígðir í fræðin finnist ættfærsla orða ekki fara eftir
neinum sérstökum reglum. Varla væri það skref fram á við?
10. Lokaorð: Horft um öxl og fram á við
Sagt hefur verið — af talsverðu yfirlæti — að orðsifjabók eigi að vera annað meira
en prentað seðlasafn. Rétt er þó að ítreka að fáar orðsifjabækur standast í hvívetna
ströngusm kröfur. Auk þess er enginn vafi á því að haldkvæmara er að til sé á prenti
seðlasafn með mikilsverðum upplýsingum, jafnvel þótt ekki hafi reynst unnt að vinna úr
þeim til fulls, en að það liggi óbirt í einhverju skúmaskoti. Vitaskuld er með þessu engan
veginn verið að láta að því liggja að íslensk orðsifjabók sé aðeins prentað seðlasafn-
Þvert á móti rís hún fyllilega undir nafni sem sjálfstætt fræðirit. Fyrir utan það að fjallað
er um fleiri íslensk orð en á nokkurri orðsifjabók annarri er ótvíræður kostur hversu
óspart em tilfærð orð úr norrænum mállýskum. Bókin gefur því gleggri heildarmynd
af uppmna og sögu íslensks orðaforða en annars staðar er að finna. Mikilvægi hennar
er þó að mínum dómi ekki síst fólgið í því að sem brautryðjandaverk ætti hún að geta
orðið mönnum hvaming til frekari dáða. Það er vonandi fremur til marks um hófleg3
bjartsýni en hrapallegt óraunsæi að varpa því fram hér að fyllsta ástæða væri til að
hefjast handa um nýja íslenska orðsifjabók — og raunar heldur tvær en eina.
Eins og ég hef þegar látið að liggja er ég efins um að íslensk orðsifjabók sé allskostar
við hæfi „fróðleiksfúss almennings". Þeir sem em ekki beinlínis lærðir málfræðingar
en hafa engu að síður áhuga á „örlögum orðanna" græddu sennilega meira á riti þ^
sem áhersla væri einkum á menningarsögulegum þætti orðsifjafræði; tilfærðar yfðu
færri orðmyndir en í staðinn gerð þeim mun ljósari grein fyrir sambandi skyldra orða
og tíndur til fróðleikur um „ævisögur" þeirra, e.t.v. í svipuðum anda og gert er í ýmsum