Eining - 01.06.1958, Blaðsíða 10

10
E I NING
„Mikilvægast hlutverk uppeldislistar er sköpun á heilbrigðum
hugsunarvenjum, gerbreyting á hugarfari voru og hugsunarhætti.
Hér er byltingarþörfin brýnust og mest. Illvilji þarf að breytast
í góðvilja, heiftúð þarf að snúast í vítæka mannúð. En góðvilji
og mannúð verða vísindum og hlutlægu mannviti lúta. Á því er
nú nauðsyn mest, að þeim æsinga-, trúar- og hagsmunaanda, sem
nú spillir samvinnu í stjórnmálum og félagslegum efnum, verði
breytt í rólegan hlutlægni- og vísinda-anda. Það er geðgróin sann-
færing mín, að án slíkrar hugarbyltingar fái engin stjórnar-
eða mannfélagsbylting til langframa þjökuðum þjóðum björgun
eða frelsi veitt“.
Hér flytur þessi merki skólamaður, sem hafði stundum
gaman af því að kenna sig við heiðindóm, hinn sama kröftuga
boðskap, sem hrópandans rödd í eyðimörkinni flutti og sem Meist-
arinn frá Nazaret flutti einnig sem inngangsorð guðsríkisboð-
skapar síns. Þetta: Takið sinnaskiptum. Himnaríki er nálægt, en
það þarf að verða hugarbylting. Þar er byltingarþörfin brýnust og
mest, segir skólameistari. Hinn meistarinn segir: Takið sinna-
skiptum. Hvort tveggja er hið sama.
Það er söguleg staðreynd, að hugir manna spillast, nema við-
höfð sé stöðug hugarfarsbetrun, hugarfarsræktun. Menn þurfa að
endurnýjast daglega í hugsanagöfgi, menn þurfa að taka iðulega
sinnaskiptum, og á því er ekki hinn minnsti vafi, að einnig við,
templarar og bindindismenn þurfum að taka sinnaskiptum. Hjá
okkur þarf einnig að verða „hugarbylting“, og þessi byltingar-
þörf er brýnust og mest. Við skulum vona, að hjá okkur hafi eng-
in „heiftúð“ fest rætur, en gleymum ekki hinu forna spakmæli,
áð það pru „litlu refirnir, sem skemma víngarðinn“. Það er smá-
munarsemin, óánægjukriturinn, hálfveglja og hjartakuldi, mis-
skilningur og sundurlyndið, sem sýkir og veikir sóknarmátt okk-
ar, og þess vegna þarf þetta að breytast, eins og skólameistari
segir, í góðvilja og víðtæka mannúð.
í sögu Svía og Norðmanna er skínandi og gullfagurt dæmi
um það, hve furðulegar dásemdir geta gerzt, þegar illvilji breyt-
ist í góðvilja og heiftúð snýst í víðtæka mannúð. Magnús Helga-
son segir skemmtilega frá þessu í Kvöldræðum, í erindinu, Ætt-
jarðarást. Það var árið 1905 sem við lá að Norðmenn og Svíar
tæku að berjast. Það var kominn mikill hiti og jafnvel heiftúð í
málið, en svo ægileg sem tilhugsunin um stríð og blóðsúthelling-
ar var, gat þó annað verið enn verra. Þessu lýsir Haukur biskup
í Kristjánssandi, segir Magnús Helgason, með þessum orðum:
„Eg hef alltaf haldið, að styrjöld væri sú mesta ógæfa, sem
þjóð gæti hent, en nú sé eg að til er önnur verri. Það er sú þjóð-
lífsrotnun, eigingirni, auraelsku, efnishyggju, þróttleysis og ör-
kvisaskapar, sem stundum fylgir þessúm blessaða friði. . . . Það
bezta grær jafnan glaðast á blóðferli þjáninga og sjálfsafneit-
unar“.
Biskupinn sagði þessi orð löngu áður en stríðshættan barði
að dyrum hjá þjóð hans. En hafði norska þjóðin efni á að leggja
út í styrjöld. Um það segir Magnús Helgason þetta: „Efnahag-
ur þjóðar er ekki fyrst og fremst bundinn við árgæsku og frjótt
land, heldur lmgsunarháttinn". Hér kemur aftur kenning skálda
og spámanna.
„Það var ekki haturshugur, sem gagntók þá“ (Norðmenn),
segir Magnús Helgason, „heldur kærleikshugur, guðmóður ætt-
jarðarástarinnar. Þar er styrkurinn. Merkur Norðmaður sagði
við mig um þá nótt, er menn áttu að morgni von úrslitafregnar
um það, hvort samningar tækjust eða tekið yrði til að berjast:
„Þá nótt var ekki mikið sofið í Noregi. Þá nótt var mikið beðið
í Noregi“. Og eg trúði því, að hvort tveggja væri satt. — Það
var tíðrætt um það á eftir, hverjum það væri að þakka, að
þessari misklíð lauk svo giftusamlega. Nefndu margir til Óskar
Svíakonung, Vilhjálm Þjóðverjakeisara og Játvarð Englakonung,
munu þeir allir hafa lagt gott til málanna og margir fleiri, en
fyrir mínum hugskotssjónum stendur fyrst og fremst hin biðj-
andi, hugprúða norska þjóð og drottinn allra þjóða. Hugsið yður,
heil þjóð landsendanna á milli, í höllum og kotum, andvaka á bæn
til Guðs fyrir ástvinum og ættjörð, og búin til að fórna öllu, öllu.
Slíkt er áhrifamikil sjón, get ekki hugsað mér fegurri. Hún sést
truðla nema þá, er rökkvar í lofti af einhverjum hörmungum. En
það er víst, svo sannalega sem kærleikurinn er sterkasta aflið í
heiminum, svo sannarlega sem Guð er yfir okkur, að eftir slíka
nótt rennur upp árroði betra dags og bjartara en áður. Það
verða tímamót hjá þeirri þjóð, umskipti til batnaðar“.
Þannig mælir einn bezti uppalarinn og mannkostamaðurinn,
Magnús Helgason. Það er ekki sama, hvort menn eru á bæn heila
nótt fyrir ástvinum og ættjörð, eða menn dansa og drabba heila
nótt til þjónkunar við hinar lægri hvatir mannlegs eðlis. Þegar
menn biðja ,er hugarfarið í samræmi við ósk hjartans. Hugsun-
arhátturinn og góðu öflin, sem sneru geigvænlegu vandamáli
tveggja þjóða í góðvilja og bróðurhug, vinna alltaf og alls staðar
sama kraftaverkið, þar sem þau komast að, og eftir slíkt krafta-
verk rennur upp „árroði betra dags og bjartara en áður“, það
verða „tímamót“ í hópi þeirra manna, sem að slíku standa. —
Þessi tímamót þurfa að verða hjá okkur öllum, einnig templur-
um og bindindismönnum, og til þess þarf hugarbyltingin að
eiga sér stað. Við eigum að ala á góðvild, samúð og bróðurhug,
sigra illt með góðu og verða þannig máttugir menn við björgunar-
starfið mikla. Getur ekki neyð bræðra okkar og systra umhverfis
okkur sameinað okkur í einum anda og kærleika. Hlustið á vitnin.
Norska blaðið, FolJcet, birtir eftir fyrrverandi landsstjóra í Kansas
í Bandaríkjunum, eftirfarandi frásögn:
„Dag nokkurn kom örvilnuð kona með lítið barn á hand-
legg sínum inn til mín á skrifstofuna og bað um náðun fyrir
mann sinn, er dæmdur hafði verið í 10 ára fangelsisvist fyrir
manndráp. Hún hafði með sér meðmæli bæði frá dómaranum og
ýmsum öðrum þekktum mönnum. Er eg hafði athugað málsskjöl
hennar, sagði eg, að gjarnan vildi eg mega náða mann hennar,
en réttvísin fyrirmunaði mér að gera það. Hún kastaði sér þá
grátandi fyrir fætur mér og sagði: „Hlustið þá á sögu mína,
hvernig þetta atvikaðist. Fyrir sjö árum giftumst við og flutt-
umst til lítills bæjar, og við vorum hamingjusöm. Maðurinn minn
drakk ekki, hann var sparsamur og nýtinn og okkur tókst að
eignast okkar eigið litla hús.
En svo gerðist það, sem olli ógæfu okkar. Bíkið veitti leyfi
til áfengissölu, og þessi nýja áfengissala var sett mitt á milli
verkstæðis og búðar mannsins míns. Nú leyfðu ástæðurnar hon-
um orðið að líta stöku sinnum upp frá vinnu sinni, og einhverjir
vinir hans fengu hann með sér inn í knæpuna. Þetta endurtók
sig og dag nokkurn lenti hann svo í áflogum. Hann var drukk-
inn og sló hart frá sér og það varð manni að bana. Hann var
dæmdur í 10 ára fangelsi. Eg hafði ekkert fyrir mig að leggja.
Eg missti húsið og varð að flytja í saggafulla og vonda íbúð.
Þar veiktist elzta barnið mitt, Tómas, og dó, og nokkru síðar
dó einnig Hans litli. Þetta veiklulega barn, sem eg er með, er allt
sem eg á eftir, og eg veit ekki, hvað eg á að gera af okkur. Ríkið
leyfði áfengissöluna og hún hefur kostað mig börnin mín, en
faðir þeirra er á lífi og gæti vel séð fyrir mér og barninu. í Guðs
bænum látið mig fá manninn minn aftur og eg skal eilíflega blessa
yður“.
„Eg náðaði manninn“, segir landsstjórinn.
Getur ekki neyðarópið frá slíkum fórnarlömbum rangsleitn-
innar og spillingarinnar sameinað okkur við björgunarstarfið og
gert hjörtu okkar heil og heit? Ef ekki, þá hefur „hjartans ís,
sem heltekur skyldunnar þor“, gripið okkur, og þá komum við
undir dóm Klettafjallaskáldsins, sem yrkir um „lifandi dauða“,
um menn, sem kulna ekki í frosti og klökna ekki í yl, þá þurfum
við að komast í nána snertingu við fórnarhuginn mesta, sem fær
hjörtu mannanna til að brenna. Það er til lækning við öllum mein-
um og einnig kulda og harðúð hjartnanna, hálfvelgju og þreytu.
Játning okkar er himinhá, markmið okkar er sólu fegra, leiðina
til þess þekkjum við, og við getum náð því, ef við aðeins viljum,
viljum það nægilega heilir og heitir, og við viljum það, ef við
nennum að hugsa og líta í kringum okkur, sjáum sárin, sem
þarf að bæta, bölið, sem þarf að afmá, og sjáum fyrirheitna land-
ið, land bræðralags og friðar, þar sem réttlætið býr og algáðir
menn njóta dýrðlegustu sigurlaunanna, þeirrar farsældar og ham-
ingju, sem heilbrigt líf færir öllu mannkyni á jörðu. p. s.

/